Badania profilaktyczne pracowników
Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika, który nie przedłoży aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do zatrudnienia na określonym stanowisku. Badania te powinny być powtarzane: okresowo, w zależności od zaleceń lekarza medycyny pracy, a także w przypadkach wynikających z przepisów.
Rodzaje badań profilaktycznych
Celem badań profilaktycznych jest ustalenie zdolności zdrowotnej pracownika do wykonywania określonej pracy u danego pracodawcy. Na profilaktyczną opiekę lekarską, obowiązkowo zapewnianą przez pracodawcę, składają się badania:
- wstępne - wykonywane przed rozpoczęciem pracy;
- okresowe - wykonywane w terminach wskazanych przez lekarza medycyny pracy;
- kontrolne - wykonywane przed dopuszczeniem do pracy pracownika, który z powodu choroby przebywał na zwolnieniu lekarskim powyżej 30 dni;
- końcowe - wykonywane u pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi czynnikami lub po rozwiązaniu stosunku pracy.
Zobacz Badania profilaktyczne w praktyce
Czas wykonania badań okresowych
Badania okresowe powinny być wykonywane w godzinach pracy, chyba że nie jest to możliwe ze względu na harmonogram czasu pracy, czyli gdy praca jest wykonywana przykładowo jedynie w soboty i niedziele albo w porze nocnej. Pan Maciej Ambroziewicz, specjalista ds. BHP, współautor książek "Meritum BHP" i "Bezpieczeństwo i higiena pracy. Pytania i odpowiedzi", wyd. Wolters Kluwer, w komentarzu praktycznym "Tryb i zasady przeprowadzania badań lekarskich" wskazuje, że "praktyka polegająca na zlecaniu wykonywania badań okresowych w czasie wolnym od pracy, gdy możliwe jest wykonanie ich w godzinach pracy, narusza przepisy prawa pracy, w tym normy dotyczące prawa do 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego i 35 godzin odpoczynku tygodniowego". Nieprawidłowym zachowaniem jest również zwalnianie pracowników na badania z jednoczesnym zobowiązaniem odpracowania czasu poświęconego na ich wykonanie.
Umowa z placówką medycyny pracy
Pracodawca jest obowiązany zawrzeć pisemną umowę z placówką medycyny pracy, która będzie wykonywała zadania służby medycyny pracy na rzecz tego pracodawcy. Umowa taka powinna być zawarta na okres nie krótszy niż rok. W przypadku, gdy pracodawca posiada kilka oddziałów swojego przedsiębiorstwa zlokalizowanych na terenie całej Polski może, ale nie musi, zawrzeć umowy na wykonywanie profilaktycznych badań lekarskich w każdej z tych miejscowości. Rozwiązanie takie jest korzystne z ekonomicznego punktu widzenia, ponieważ koszty podróży służbowych oraz czas stracony na dojazdy pracowników na wykonanie badań w wybranej miejscowości są niezasadne i zbyteczne.
Koszty badań profilaktycznych
Pracodawca ponosi koszty zarówno badań profilaktycznych, jak i profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami niezbędnej z uwagi na warunki pracy. Dotyczy to również sytuacji, kiedy na badania wstępne kierowany jest kandydat do pracy, z którym ostatecznie nie zawarto umowy o pracę. Bez względu na to, kto rezygnuje z zatrudnienia, koszt badań wstępnych pokrywa zawsze pracodawca. Pracodawca nie może przerzucić kosztów badań profilaktycznych na pracownika nawet w przypadku, jeżeli zmuszony był, na skutek niewłaściwego postępowania pracownika, skierować go na badania okresowe w terminie wcześniejszym niż wskazany w orzeczeniu lekarskim.
Skierowanie na badania profilaktyczne
Przepisy nie określają wprost kto faktycznie wystawia skierowanie na badania. Wskazują jedynie, że badania profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. W imieniu pracodawcy takimi sprawami zajmują się przeważnie pracownicy działów kadrowych. Wystawianie skierowań na badania profilaktyczne nie należy do obowiązków służby bhp. Specjalista ds. bhp pełni jedynie funkcję doradczą w zakresie charakterystyki stanowiska pracy pod kątem narażenia zawodowego występującego na danym stanowisku. Jednak w sytuacji, gdy pracownik służby bhp wystawi na prośbę pracodawcy skierowanie na badania profilaktyczne, nie można podnieść zarzutu, iż jest ono nieważne. Warto zauważyć, że przepisy nie określają również okresu ważności skierowania na profilaktyczne badania lekarskie.
Zobacz Badania profilaktyczne krok po kroku
Odmowa wykonania badań profilaktycznych
W praktyce zdarzają się sytuacje, kiedy pracownik odmawia wykonania badań profilaktycznych. Wydaje się, że pracodawca nie ma "narzędzi", aby wpłynąć na decyzję pracownika. Nie jest to jednak prawdą. Przede wszystkim pracownikowi przysługuje wiele praw, ale ciążą na nim również pewne obowiązki. Jednym z nich jest właśnie wykonanie badań profilaktycznych. Zlekceważenie tej powinności stanowi ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, a to z kolei uprawnia pracodawcę do zastosowania wobec pracownika kary porządkowej. Pracodawca powinien poinformować pracownika o grożących mu konsekwencjach, a w razie braku odpowiedniej reakcji ze strony zatrudnionego – skutecznie je zastosować. Zgodnie z art. 229 § 4 Kodeksu pracy, pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie. Dlatego też, w ostateczności, pracodawca może wypowiedzieć pracownikowi stosunek pracy bez wypowiedzenia, z winy pracownika, z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.
Maria Kubacka
Product Manager
LEX BHP