Naczelnicy UCS przez 5 miesięcy bez prawa do blokady rachunków bankowych

Mija właśnie 5. rok obowiązywania przepisów dotyczących blokowania rachunków bankowych przez Szefa KAS. Zostały one wprowadzone w celu przeciwdziałania wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych. Przez ten czas nie było bardzo istotnych wątpliwości związanych z ich stosowaniem, a przykładowo te dotyczące charakteru postępowania blokadowego doczekały się jednolitego orzecznictwa. W ostatnim czasie zamieszanie wprowadziła jednak drobna usterka legislacyjna delegująca na naczelników urzędów celno-skarbowych prawo do żądania blokady rachunku.

72 godziny na zbadanie sprawy

Zgodnie z art. 119zv § 1 Ordynacji podatkowej Szef Krajowej Administracji Skarbowej może zażądać blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego na okres nie dłuższy niż 72 godziny. Żądanie blokady rachunku może być przekazane bankowi lub SKOK-owi, jeżeli posiadane informacje, w szczególności wyniki analizy ryzyka, wskazują, że podmiot może wykorzystywać działalność banków lub spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi lub do czynności zmierzających do wyłudzenia skarbowego, a blokada rachunku jest konieczna, aby temu przeciwdziałać. W okresie 72 godzin Szef KAS powinien podjąć czynności mające na celu zbadanie sprawy, dzięki czemu możliwe będzie podjęcie dalszych działań w celu potwierdzenia albo zanegowania faktu, że dany rachunek był zaangażowany do działań związanych z wyłudzeniami. Szczegółowo temat opisuje Łukasz Matusiakiewicz, radca prawny specjalizujący się w prawie podatkowym. Autor w komentarzu praktycznym pt.: Blokada rachunku bankowego na żądanie Szefa KAS porusza między innymi takie zagadnienia jak:

• cel blokady środków na rachunku bankowym/rachunku SKOK
• żądanie Szefa KAS
• obowiązki banku/SKOK-u
• przedłużenie terminu blokady środków na rachunku
• środki na zablokowanym rachunku a zobowiązania i zaległości podatkowe oraz celne
• regulacje szczególne dotyczące środków na zablokowanym rachunku
• upadek blokady
• kontrola wypełniania obowiązków przez bank/SKOK
• kary pieniężne oraz odpowiedzialność karna w związku z niewypełnieniem obowiązków

Do blokady rachunku bankowego wystarczy podejrzenie

Najwięcej sporów z fiskusem w okresie obowiązywania regulacji dotyczących blokowania rachunków stanowiła ocena przesłanek jakiej dokonuje Szef KAS zanim zarządzi taką blokadę. Przykładem jest tu sprawa spółki, gdzie szef KAS dokonał blokady rachunków po przeprowadzonej analizie ryzyka. Na jej podstawie organ powziął uzasadnione przypuszczenie, że spółka może wykorzystywać działalność banków do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi. Następnie szef KAS postanowieniem przedłużył termin blokady rachunków bankowych na czas nie dłuższy niż trzy miesiące z uwagi na fakt, iż zachodzi uzasadniona obawa, że podmiot nie wykona istniejącego zobowiązania w podatku VAT. WSA w Warszawie, który rozparzył tą sprawę opisaną w omówieniu pt.: W postępowaniu blokadowym nie bada się winy wskazał, że fundamentalne znaczenie w procedurze blokadowej ma wynik analizy ryzyka. A ta nie wymaga, aby opierała się na ocenie dowodów zebranych od podmiotu kwalifikowanego, w tym jego dokumentacji podatkowej oraz złożonych wyjaśnień czy zeznań. Specyfika owych czynności analitycznych tkwi więc w ich kameralnym charakterze, dokonywaniu ich bez wiedzy podmiotu oraz bez jego dowodowego angażowania. Z tych względów w postępowaniu blokadowym nie bada się zamiaru wyłudzenia skarbowego, czy winy.

Podobnie NSA w wyroku z 13 lipca 2022 r., I FSK 508/22 opisanym w omówieniu pt.: Do blokady rachunku bankowego wystarczy podejrzenie wskazał, że w postępowaniu dotyczącym blokady rachunku bankowego nie jest konieczne udowodnienie, że podmiot uczestniczył w oszustwie podatkowym - wystarczy podejrzenie, a w postępowaniu w sprawie przedłużenia blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego nie jest konieczne udowodnienie, że podmiot nie wykona ciążących na nim zobowiązań - wystarczy uzasadniona obawa.

Łukasz Matusiakiewicz w powołanym już komentarzu praktycznym pt.: Blokada rachunku bankowego na żądanie Szefa KAS wskazał, że na całokształt tej oceny organu mogą wpłynąć takie elementy, jak dokonywanie transakcji nieuzasadnionych charakterem prowadzonej działalności lub transakcje z podmiotami z państw, w których występuje wysokie zagrożenie wyłudzeń skarbowych, czy działania nietypowe. Autor jako przykład wskazuje np. wypłacanie w bardzo szybkim tempie kilkuset tysięcy złotych z bankomatów.

Kłopotliwa pomyłka legislacyjna

Zgodnie z art. 119 zma Ordynacji podatkowej, obowiązującym do 6.07.2022 r., Szef KAS mógł swoje zadania w zakresie przekazywania żądań blokady rachunku delegować naczelników urzędów celno-skarbowych. Od 7.07.2022 r. ta delegacja została przeniesiona do art. 11b ust. 1 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej. Wraz z tą zmianą przestało obowiązywać dotychczasowe rozporządzenie Ministra Finansów z 28.08.2020 r. w sprawie upoważnienia innych organów Krajowej Administracji Skarbowej do wykonywania zadań Szefa Krajowej Administracji Skarbowej z zakresu przeciwdziałania wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych (Dz.U. poz. 1488). Wprawdzie nowelizacja zawiera przepis przejściowy, który umożliwia wykonywanie zadań przez naczelników urzędów celno-skarbowych na podstawie dotychczasowych rozporządzeń, lecz nie odnosi się on do blokowania rachunków. Nowe rozporządzenie w oparciu o zmienioną podstawę prawną zostało wydane dopiero 2.12.2022 r. i weszło w życie 6.12.2022 r. Tym samym od 7.07.2022 r. do 5.12.2022 r. naczelnicy urzędów celno-skarbowych nie byli uprawnieni do blokowania rachunków ze względu na brak nowego rozporządzenia. Ustawodawca nie przedłużył bowiem prawidłowo upoważnienia. Czy w związku z tym blokady rachunków we wskazanym okresie należy uznać za bezprawne?

Pierwsze orzeczenie sądu administracyjnego

Brak podstawy prawnej dla blokad nakładanych od 7.07.2022 r. stwierdził już WSA w Warszawie w wyroku z 21.10.2022 r, III SA/Wa 2206/22. Orzeczenie zostało opisane w omówieniu pt.: WSA: naczelnicy urzędów celno-skarbowych przedłużali blokadę rachunków bez podstawy prawnej. Zdaniem sądu przepis przejściowy ustawy nowelizującej nie zachowuje w mocy rozporządzenia wykonawczego z dnia 28 sierpnia 2020 r. Dotyczy on bowiem tylko zadań związanych z raportowaniem schematów podatkowych i związanego z tymi zadaniami, innego rozporządzenia wykonawczego (przepisów wykonawczych). WSA wskazał przy tym, że przepis przejściowy milczy natomiast o możliwości działania na podstawie rozporządzenia wykonawczego "w zakresie" zadań dotyczących przeciwdziałania wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych. Według sądu prawdopodobnie zaistniały stan prawny jest efektem usterki legislacyjnej. Upoważnienia do dalszego stosowania przepisów wykonawczych wydanych na podstawie uchylonego przepisu ustawy nie można jednak domniemywać ani kreować prawotwórczo. Niedopuszczalne jest sanowanie tej wady w aktach stosowania prawa lub w toku kontroli sądowej tych aktów. Zdaniem sądu wobec uchylenia art. 119zma Ordynacji podatkowej brak jest podstaw do dalszego stosowania rozporządzenia wydanego na podstawie delegacji ustawowej zawartej w tym przepisie. W rozpatrywanej sprawie WSA w Warszawie uznał, że postanowienie o przedłużeniu blokady rachunków bankowych zostało wydane przez organ podatkowy niewłaściwy do jego wydania. Sąd uznał przy tym, że nawet jeżeli przedłużenie blokady rachunków bankowych okazałoby się merytorycznie zasadne, wada polegająca na wydaniu postanowienia w sprawie przedłużenia blokady przez organ niewłaściwy jest nie do naprawienia.