Ciężar dowodu w postępowaniu cywilnym

Dopuszczalność przyjęcia za podstawę faktyczną rozstrzygnięcia okoliczności niewykazanych przez strony, to jeden z częstszych problemów sądów orzekających w sprawach cywilnych. Podstawowa zasada bowiem stanowi, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Strony postępowania są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne.

Aleksandra Partyk i Tomasz Partyk, w linii orzeczniczej "Ciężar dowodu a ustalenia faktyczne sądu", dostępnej w programie LEX, przyglądają się bliżej instytucjom:

• ciężaru dowodu,
• domniemania faktycznego,
• domniemania prawnego,
• dowodu prima facie.  

Odstąpienie od reguły ciężaru dowodu

W procesie cywilnym istnieje możliwość odstąpienia od sztywnych reguł rozkładu ciężaru dowodu oraz reguł wykazania absolutnie wszystkich okoliczności faktycznych, na rzecz dopuszczalności przyjęcia logicznych i zgodnych z doświadczeniem życiowym wnioskowań o faktach przez wzgląd na inne fakty, których dowiedzenie jest dogodniejsze.  

Różne poglądy co do sposobu ustalania faktów przez sąd

Autorzy linii orzeczniczej wyróżnili cztery poglądy odnoszące się do sposobu ustalania stanu faktycznego przez sąd:

• Podstawą ustaleń faktycznych sądu w sprawie cywilnej powinny być okoliczności udowodnione. Strona, która z określonego faktu wywodzi skutki prawne ponosi ciężar jego udowodnienia, w sensie ścisłego wykazania jego zaistnienia. Przedstawianie przez stronę dowodów jest nie tyle jej obowiązkiem procesowym, co uprawnieniem i ciężarem procesowym istniejącym przede wszystkim w jej własnym interesie.
• Wyjaśnienia informacyjne stron nie są dowodami i nie mogą stanowić podstawy ustaleń faktycznych sądu, chyba że strona przeciwna je przyzna lub im nie zaprzeczy. Sąd może jednak mieć na uwadze treść wyjaśnień informacyjnych przy ocenianiu wiarygodności dowodów przedstawionych przez strony.
• W przypadku domniemań faktycznych lub prawnych dostateczne dla ustalenia przez sąd stanu faktycznego w określonym zakresie jest wykazanie przez stronę innego faktu (podstawy domniemania), z którego wyprowadzany jest wniosek o okoliczności domniemanej.
• Dowód prima facie jest środkiem służącym do dokonywania ustaleń faktycznych zbliżonym do domniemania faktycznego. Znajduje zastosowanie szczególnie w sprawach, w których udowodnienie okoliczności faktycznych jest niezwykle trudne, w szczególności w tzw. sprawach medycznych. Istotą dowodu prima facie jest przyjęcie, że w określonych sytuacjach pewne zjawiska następują w sposób typowy, a więc określone przyczyny prowadzą do nieuchronnych skutków.  

Wszystkie wskazane poglądy są prezentowane w aktualnym orzecznictwie sądów.  

Wojciech Kowalski

product manager