Co się zmieni w ustroju samorządu terytorialnego w 2018 r.?
Nowelizacja ustaw o samorządzie gminnym, powiatowym i województwa przyniesie już w tym roku znaczące zmiany we wszystkich samorządach terytorialnych. Co prawda zmiany będą obowiązywały dopiero od kadencji organów jednostek samorządu terytorialnego wybranych w 2018 r., jednak to na radach i sejmikach obecnej kadencji spoczywa obowiązek dokonania zmian w statutach jst i innych uchwałach oraz wydanie nowych aktów prawnych wymaganych nowelizacją. Co dokładnie się zmieni? Jak się przygotować i przeprowadzić zmiany? Poniżej opis wszystkich nowości wprowadzonych do ustrojowych ustaw samorządowych.
1. BUDŻET OBYWATELSKI
Ustawowego uregulowania doczekała się instytucja budżetu obywatelskiego jako szczególna forma konsultacji społecznych (wprowadzona do tej pory w wielu samorządach w oparciu o przepisy lokalne). Mieszkańcy co roku w bezpośrednim głosowaniu zadecydują o części wydatków budżetów gmin, powiatów i województw, a władze samorządowe będą co do zasady związane wyborem mieszkańców. Budżet obywatelski będzie obowiązkowy jednak tylko w miastach na prawach powiatu. Tam oraz w pozostałych jednostkach które zdecydują się na wprowadzenie budżetu obywatelskiego, niezbędne będzie podjęcie uchwały szczegółowo określającej wymagania wobec budżetu obywatelskiego, a także działania organizacyjne umożliwiające zgłaszanie projektów, ich ocenę, głosowanie, ustalenie wyników i realizację zgłoszonych projektów.
Jesteś użytkownikiem programów LEX?
Zaloguj się do programu i korzystaj z pełnych możliwości LEX.
art. 5a ustawy o samorządzie gminnym
art. 3d ustawy o samorządzie powiatowym
art. 10a ustawy o samorządzie województwa
Zobacz więcej w komentarzach praktycznych:
Budżet obywatelski jst - istota i zasady
Budżet obywatelski jst - zagadnienia finansowe
2. GŁOSOWANIE Z IMIENNYM WYKAZEM W ORGANACH KOLEGIALNYCH
Rady gmin i powiatów, sejmiki wojewódzkie oraz zarządy powiatów i województw będą przeprowadzały głosowania jawne z imiennym wykazem głosowań radnych, które będą publikowane co najmniej w Biuletynie Informacji Publicznej i na stronie internetowej. W tym przypadku niezbędne będą zmiany w statucie jednostki samorządu oraz wprowadzenie (bądź dostosowanie posiadanych) urządzeń liczących głosy dostosowane do wymogów ustawy, a także zorganizowanie publikacji wyników.
art. 14 ustawy o samorządzie gminnym
art. 13 ust. 1a-1c ustawy o samorządzie powiatowym
art. 19 ust. 1a-1c ustawy o samorządzie województwa
Zobacz więcej w komentarzach praktycznych:
Standardy głosowania jawnego organu stanowiącego jednostek samorządu terytorialnego
Jesteś użytkownikiem programów LEX?
Zaloguj się do programu i czytaj więcej.
3. WYDŁUŻENIE KADENCJI ORGANÓW
Kadencja rad i sejmików, a tym samym także kadencja wójtów, burmistrzów, prezydentów miast oraz zarządów powiatów i województw, została wydłużona z 4 do 5 lat. Ta zmiana powinna zostać uwzględniona w statutach jst. W tym zakresie nowelizacja nie ma bezpośredniego wpływu na kadencję organów jednostek pomocniczych gmin, jest jednak bardzo prawdopodobne, że w większości gmin kadencje w jednostkach pomocniczych zostaną wydłużone i zrównane z kadencjami rad gmin. W tej sytuacji konieczne będą zmiany statutów jednostek pomocniczych.
art. 16 ustawy o samorządzie gminnym
art. 9 ust. 2 ustawy o samorządzie powiatowym
art. 16 ust. 2 ustawy o samorządzie województwa
4. RAPORT O STANIE JST
Nową instytucją we wszystkich samorządach będą raporty o stanie gminy, powiatu i województwa składane przez organy wykonawcze radom i sejmikom. Każdy wójt, burmistrz, prezydent miasta oraz wszystkie zarządy powiatów i województw co roku do 31 maja (po raz pierwszy w 2019 r.) podsumują swoją działalność w roku poprzednim, w szczególności realizację polityk, programów i strategii, uchwał rady gminy i budżetu obywatelskiego. Rada (sejmik) będzie mogła sformułować bardziej szczegółowe wymagania w uchwale. Organ wykonawczy będzie rozpatrywał raport, przeprowadzał debatę a następnie podejmie uchwałę w sprawie absolutorium dla organu wykonawczego. W debacie nad raportem mogą wziąć udział mieszkańcy. Konsekwencją nieudzielenia wotum zaufania może być nawet odwołanie organu wykonawczego.
art. 18 ust. 2 pkt 4a i art. 28aa ustawy o samorządzie gminnym
art. 12 pkt 6a i art. 30a ustawy o samorządzie powiatowym
art. 18 pkt 10a i art. 34a ustawy o samorządzie województwa
Zobacz więcej w komentarzach praktycznych:
Raport o stanie jst - istota, zakres i przygotowanie
Uchwała rady jst w sprawie szczegółowych wymogów dotyczących raportu o stanie jst
Raport o stanie jst - udział mieszkańców jst
Raport o stanie jst - rozpatrzenie i głosowanie nad głosowanie wotum zaufania
5. ROZPATRYWANIE SKARG, WNIOSKÓW I PETYCJI
Rady (sejmiki) będą rozpatrywały skargi na działania organów wykonawczych i jednostek organizacyjnych, a także wnioski i petycje składane przez obywateli. Dla realizacji tego celu ustawodawca nakazuje powołanie komisji skarg, wniosków i petycji, która ma składać się z przedstawicieli wszystkich klubów radnych. Rolą organu stanowiącego będzie uwzględnienie istnienia tej komisji w statucie i określenie w nim zasad i trybu działania komisji. Oczywiście niezbędne będzie także ustalenie jej składu osobowego, czyli wybranie radnych na członków komisji.
art. 18b ustawy o samorządzie gminnym
art. 16a ustawy o samorządzie powiatowym
art. 30a ustawy o samorządzie województwa
Zobacz więcej w komentarzu praktycznym:
Rozpatrywanie skarg, wniosków i petycji przez rady jst - komisja skarg, wniosków i petycji
6. NAGRYWANIE I TRANSMISJA OBRAD ORAZ PUBLIKACJA NAGRAŃ
Już w tej chwili w wielu samorządach wprowadzone zostały transmisje oraz nagrywanie obrad rady (sejmiku). Teraz stanie się to ustawowym obowiązkiem. Ponadto nagranie będzie musiało zostać opublikowane co najmniej w Biuletynie Informacji Publicznej i na stronie internetowej. W przypadku gmin i powiatów możliwe będzie wykorzystanie urządzeń, które są planowane do wykorzystania w trakcie głosowania w obwodowych komisjach wyborczych w nadchodzących wyborach samorządowych. Nowe obowiązki mogą powodować konieczność nowelizacji statutów jst (np. w zakresie niezbędnym do określenia sposobu ich wykonania).
art. 20 ust. 1b i 1c ustawy o samorządzie gminnym
art. 15 ust. 1a i 1b ustawy o samorządzie powiatowym
art. 21 ust. 1a ustawy o samorządzie województwa
Zobacz więcej w komentarzach praktycznych:
Transmisja i utrwalanie obrad organu jednostki samorządu terytorialnego
7. ZMIANA PORZĄDKU OBRAD RADY
Kluby radnych uzyskają nowe uprawnienie związane ze zmianą porządku obrad rady (sejmiku). Jeżeli klub zgłosi projekt uchwały co najmniej 7 dni przed dniem rozpoczęciem sesji, wówczas przewodniczący rady (sejmiku) będzie zobowiązany wprowadzić ten projekt do porządku obrad. Jednak w ten sposób można zgłosić tylko jeden projekt na jedną sesję. Ta zmiana ustawy będzie musiała być uwzględniona w statutach jst.
art. 20 ust. 6 ustawy o samorządzie gminnym
art. 15 ust. 11 ustawy o samorządzie powiatowym
art. 21 ust. 10 ustawy o samorządzie województwa
Zobacz więcej w komentarzach praktycznych:
8. POLECENIA SŁUŻBOWE PRZEWODNICZĄCEGO RADY GMINY
W każdej jednostce samorządu niezbędna jest obsługa urzędnicza dla rady (sejmiku). Od nowej kadencji rada, za pośrednictwem jej przewodniczącego, uzyska większe możliwości kierownicze wobec pracowników urzędu zajmujących się zadaniami organizacyjnymi, prawnymi oraz innymi pracami związanymi z funkcjonowaniem rady gminy, komisji i radnych. Przewodniczący rady, w związku z realizacją swoich obowiązków, będzie mógł wydawać tym osobom polecenia służbowe i wówczas będzie wykonywał w stosunku do nich uprawnienia zwierzchnika służbowego. Nie jest to jeszcze obowiązek wyodrębnienia osobnego biura obsługującego radę i radnych, jednak w wielu dużych samorządach taki może być efekt nowelizacji. Zmiana musi być uwzględniona zwłaszcza w statucie jst i regulaminie organizacyjnym urzędu.
art. 21a ustawy o samorządzie gminnym
art. 19a ustawy o samorządzie powiatowym
art. 21a ustawy o samorządzie województwa
Zobacz więcej w komentarzu praktycznym:
9. KLUBY RADNYCH
Do tej pory ustawy nie precyzowały zasad funkcjonowania klubów radnych odsyłając w tym zakresie do statutów jst. Nowelizacja ustaw ustrojowych wprowadziła jedynie wymóg minimalnej liczebności klubu - co najmniej 3 radnych. Pozostałe kwestie nadal będą regulowane w statutach.
W samorządach wojewódzkich kluby radnych - zaraz po ich utworzeniu lub po wyborze zarządu województwa - będą musiały złożyć oświadczenie, czy popierają zarząd województwa, czy nie. Oświadczenie będzie podawane do publicznej wiadomości, a jego konsekwencją będzie także skład i struktura komisji rewizyjnej, bowiem jej przewodniczącym będzie radny z największego (ustawodawca miał zapewne na myśli najliczniejszego) klubu radnych, który złożył oświadczenie o odmowie udzielenia poparcia zarządowi województwa.
art. 23 ust. 2-4 ustawy o samorządzie gminnym
art. 18 ustawy o samorządzie powiatowym
art. 23 ust. 3a, art. 29 i art. 30 ust. 4 ustawy o samorządzie województwa
10. NOWE UPRAWNIENIA RADNYCH
Radni samorządów wszystkich poziomów uzyskają nowe uprawnienia ukształtowane na wzór uprawnień poselskich. W ten sposób ustawodawca wzmacnia rolę organów stanowiących w samorządach.
Wykonując swój mandat radni będą mieli prawo uzyskiwania informacji i materiałów, wstępu do pomieszczeń, w których znajdują się te informacje i materiały, oraz wglądu w działalność urzędu "swojej" jednostki samorządu, spółek z udziałem tego samorządu, spółek handlowych z udziałem samorządowych osób prawnych, samorządowych osób prawnych, oraz zakładów, przedsiębiorstw i innych jednostek organizacyjnych.
Druga grupa przywilejów to kierowanie interpelacji dotyczących spraw o istotnym znaczeniu dla jednostki samorządu oraz zapytań w sprawach aktualnych problemów jednostki lub w celu uzyskania informacji o konkretnym stanie faktycznym, odpowiednio do wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty lub marszałka województwa. Podmiot, do którego interpelacja lub zapytanie będą kierowane, jest zobowiązany do udzielenia odpowiedzi. Ponadto, zarówno interpelacje i zapytania, jak i odpowiedzi na nie będą publikowane co najmniej w Biuletynie Informacji Publicznej i na stronie internetowej gminy.
Realizacja tych uprawnień będzie musiała być doprecyzowana w statuach jst.
art. 24 ustawy o samorządzie gminnym
art. 21 ust. 2a i ust. 9-13 ustawy o samorządzie powiatowym
art. 23 ust. 3b i ust. 5-9 ustawy o samorządzie województwa
Zobacz więcej w komentarzach praktycznych:
Uprawnienia kontrolne radnych samorządowych
Interpelacje i zapytania radnych samorządowych
11. OBYWATELSKA INICJATYWA UCHWAŁODAWCZA
Ustawowego uregulowania doczekała się również kwestia udziału obywateli w stanowieniu aktów prawa miejscowego na etapie inicjatywy wniesienia projektu takiego aktu. Grupa mieszkańców będzie mogła złożyć inicjatywę uchwałodawczą wprost do organu stanowiącego, który będzie zobowiązany taki projekt rozpatrzyć (co oczywiście nie oznacza obowiązku przyjęcia i uchwalenia). Szczegółowe zasady i tryb postępowania z obywatelskimi inicjatywami uchwałodawczymi rady i sejmiki będą zobowiązane określić w statutach jst lub odrębnych uchwałach.
art. 41a ustawy o samorządzie gminnym
art. 42a ustawy o samorządzie powiatowym
art. 89a ustawy o samorządzie województwa
Zobacz więcej w komentarzach praktycznych:
Obywatelska inicjatywa uchwałodawcza w jst
Uchwała rady jst w sprawie szczegółowych zasad wnoszenia inicjatyw obywatelskich
12. OGRANICZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ (NA POZIOMIE GMINNYM)
Ustawodawca wprowadził kolejne obostrzenia dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej, tym razem podmiotowe. Już nie tylko sami wójtowie, radni i niektórzy urzędnicy gminni oraz ich małżonkowie, ale także osoby pozostające we wspólnym pożyciu z wójtami, zastępcami wójtów, radnymi, sekretarzami i skarbnikami gminy, kierownikami jednostek organizacyjnych gminy, osobami zarządzającymi i członkami organów zarządzających gminnymi osobami prawnymi, nie mogą być członkami władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani pełnomocnikami spółek handlowych z udziałem gminnych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby.
art. 24f ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym
O tym jakie zmiany należy wprowadzić do statutów jednostek samorządu terytorialnego, kiedy i w jakim trybie szerzej można przeczytać w komentarzu praktycznym Zmiany w statutach jst w związku z nowelizacją ustrojowych ustaw samorządowych.
Bartosz Starczewski
Product manager administracja publiczna