Czynniki szkodliwe w środowisku pracy
Czynniki szkodliwe dla zdrowia ludzkiego to takie czynniki, które oddziaływanie na organizm pracownika prowadzi lub może być powodem powstania choroby zawodowej albo innych schorzenia związanego z wykonywaną pracą.
Podział czynników szkodliwych
W zależności od charakteru działania czynniki szkodliwe występujące w procesie pracy dzieli się na:
- fizyczne - in. oświetlenie (natężenie, luminancja, olśnienie, kontrast, tętnienie strumienia), hałas, wibracje, mikroklimat, promieniowanie laserowe, pole elektromagnetyczne, pyły;
- chemiczne - stanowią najliczniejszą grupę szkodliwości. Najczęściej występują w postaci pyłów, par, gazów i dymów, które przedostają się do organizmu głównie przez drogi oddechowe, w znacznie mniejszym stopniu przez usta i przewód pokarmowy, skórę;
- biologiczne - bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty.
Obowiązki pracodawcy
Zgodnie z §2 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy pracodawca wskazuje czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy, dla których wykonuje się badania i pomiary, po przeprowadzeniu rozpoznania źródeł ich emisji oraz warunków wykonywania pracy, które mają wpływ na poziom stężeń lub natężeń tych czynników lub na poziom narażenia na oddziaływanie tych czynników, ze szczególnym uwzględnieniem:
- rodzaju tych czynników oraz ich właściwości;
- procesów technologicznych i ich parametrów;
- wyposażenia technicznego, w tym maszyn, urządzeń, instalacji i narzędzi, które mogą być źródłem emisji czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem wyników pomiarów tej emisji dostarczanych przez producentów;
- środków ochrony zbiorowej i danych dotyczących ich użytkowania;
- organizacji pracy i sposobu wykonywania pracy;
- rzeczywistego czasu narażenia na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem obowiązującego u pracodawcy systemu i rozkładu czasu pracy.
Pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawicielami, w trybie przyjętym u danego pracodawcy, działania dotyczące:
- rozpoznania i typowania czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy;
- wykonywania badań, pomiarów i pobierania próbek tych czynników na stanowisku pracy.
Zobacz Obowiązki pracodawcy w zakresie wykonywania badań i pomiarów czynników środowiska pracy
Planowanie badań i pomiarów
Należy pamiętać, że pracodawca zapewnia wykonanie badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności.
Zgodnie z §14 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy badania i pomiary chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, wykonuje się każdorazowo, jeżeli nastąpiły zmiany w wyposażeniu technicznym, w procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu narażenia albo wystąpiły okoliczności, które uzasadniają ich ponowne wykonanie.
Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy wykonują laboratoria akredytowane zgodnie z przepisami o systemie oceny zgodności.
W przypadku ich braku, badania i pomiary mogą być wykonane przez inne jednostki wskazane w §15 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
W przypadku występowania szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego lub pyłu, z wyjątkiem czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, badania i pomiary wykonuje się:
- co najmniej raz na dwa lata – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia NDS,
- co najmniej raz w roku – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości NDS.
W przypadku występowania szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego, dla którego została ustalona wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego (NDSP), pracodawca wykonuje we własnym zakresie pomiary ciągłe stężenia tego czynnika za pomocą urządzeń lub z uwzględnieniem procedur spełniających wymagania określone w Polskiej Normie.
Zobacz Badania i pomiar czynników szkodliwych
Ocena i rejestrowanie wyników
Pracodawca ma obowiązek:
- przechowywania wyników badań i pomiarów przez okres 3 lat, licząc od daty ich wykonania,
- prowadzić rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy oraz karty badań i pomiarów, przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu (w przypadku likwidacji zakładu pracy – karty i rejestr pracodawca przekazuje właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu),
- informowania pracowników narażonych na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy o aktualnych wynikach badań i pomiarów oraz udostępnia im te wyniki i wyjaśnia ich znaczenie.
Środki profilaktyczne
Najlepszymi środkami profilaktycznymi są:
- eliminacja zagrożenia,
- zastępowanie mniej niebezpiecznymi procesami,
- stosowanie środków technicznych i organizacyjnych,
- stosowanie środków administracyjnych, w tym szkoleń,
- stosowanie środków ochrony indywidualnej.
Zobacz materiały ze szkolenia Czynniki szkodliwe w środowisku pracy
Maria Kubacka
Product Manager
LEX BHP