Dział spadku i zniesienie współwłasności

Spadek, czyli ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego może trafić do więcej niż jednego spadkobiercy. Z chwilą nabycia spadku przez kilku spadkobierców powstaje między nimi wspólność majątku spadkowego. Wniosek o dział spadku (a w dalszej kolejności zniesienie współwłasności) może złożyć spadkobierca bądź inna osoba zainteresowana dokonaniem podziału majątku spadkowego, np. wierzyciel jednego ze spadkobierców.

Tak w postępowaniu o zniesienie współwłasności, jak i w postępowaniu o dział spadku chodzi o załatwienie całokształtu stosunków, jakie powstały między współwłaścicielami lub spadkobiercami. W obrębie tych stosunków podstawowym elementem jest oznaczenie wysokości spłaty lub dopłaty, terminu i sposobu ich uiszczenia oraz oznaczenie wysokości odsetek. Rozstrzygnięcie w tym zakresie należy do integralnych składników każdego postanowienia o zniesieniu współwłasności lub o dział spadku (zobacz postanowienie Sądu Najwyższego z 29.11.2012 r., V CSK 567/11, LEX nr 1276278).

O tym, jak wygląda przebieg postępowania w sprawie wniosku o dział spadku, możemy przekonać się analizując procedurę autorstwa Pawła Wiśniewskiego, poświęconą przedmiotowemu postępowaniu.

Co może być przedmiotem działu?

Przedmiotem działu jest majątek spadkowy, który pozostaje we wspólności spadkobierców. Innymi słowy, przedmiotem działu mogą być tylko aktywa (prawa majątkowe). 

G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 1037  wskazuje, że dopuszczalne jest objęcie działem posiadania nieopartego na prawie podmiotowym, które to posiadanie jest stanem faktycznym podlegającym dziedziczeniu. Wykluczony jest natomiast dział pasywów (długów spadkowych) rozumiany w ten sposób, iż bez względu na wolę wierzycieli określone długi obciążają od chwili działu tylko oznaczonych spadkobierców.

Podział długów następuje z kolei z mocy prawa, odpowiednio do podziału aktywów. Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą bowiem odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów (zobacz szerzej J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2023, art. 1037).

Co powinien zawierać wniosek o dział spadku?

Autor procedury wskazuje, że we wniosku o dział spadku należy wskazać składniki majątku spadkowego, które mają podlegać podziałowi. W wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić również dowody, które to potwierdzają. Dowodem takim będzie przede wszystkim odpis z księgi wieczystej.

Jak czytamy dalej we wspomnianej procedurze, dobrze by było, gdyby wnioskodawca, będący jednym ze spadkobierców, sformułował swoją propozycję co do działu spadku, w szczególności wskazując, które ze składników chce otrzymać. Poza tym wnioskodawca może żądać rozliczenia pobranych ze spadku pożytków lub innych przychodów, jak również rozliczenia spłaconych długów. Opisane żądania powinny zostać określone w sposób precyzyjny, zgodnie z takimi samymi wymaganiami jak w wypadku złożenia pozwu.

We wniosku należy również podać wartość przedmiotu sprawy, którą jest wartość wszystkich mających podlegać podziałowi składników majątku spadkowego.

Jak wykazuje się przynależność określonych przedmiotów do spadku?

Przynależność określonych przedmiotów do spadku należy wykazać wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi.

Można się zatem powołać na zeznania świadków. Sąd może również przesłuchać uczestników postępowania.

Sąd może zwracać się również do osób trzecich o udzielenie pisemnych wyjaśnień w sprawie.

Sąd nie może z urzędu ustalać majątku spadkowego, w efekcie powinien uczulić uczestników postępowania na potrzebę wskazania całego majątku podlegającego podziałowi.

W postępowaniu w sprawie wniosku o dział spadku sięga się też często po dowód z opinii biegłego, np. co do ustalenia składu i wartości spadku.

Jak przebiega dokonanie działu spadku?

Dokonując podziału poszczególnych składników majątku spadkowego, sąd odpowiednio stosuje przepisy o zniesieniu współwłasności.

Sąd nie jest związany zgłoszonymi żądaniami w zakresie proponowanych przez uczestników postępowania sposobów działu spadku, chyba że uczestnicy postępowania są w tej mierze zgodni. Zgodny wniosek co do sposobu działu spadku podlega jednak weryfikacji sądu co do jego zgodności z prawem, z zasadami współżycia społecznego oraz co do tego, czy nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych.

W pierwszej kolejności podział rzeczy wspólnej następuje przez podział fizyczny rzeczy. Gdy podział fizyczny jest niemożliwy albo jeden ze spadkobierców nie chce danej rzeczy otrzymać, to rzecz powinna zostać przyznana innemu spadkobiercy. Jeżeli zaś żaden ze spadkobierców nie chce otrzymać rzeczy albo spadkobierca, który chce rzecz otrzymać nie ma możliwości zapłaty na rzecz pozostałych spadkobierców odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem spłaty lub dopłaty do udziału w spadku, to w grę wchodzi sprzedaż rzeczy wspólnej (tzw. podział cywilny).

Skutek działu spadku

Zgodnie z treścią art. 1034 § 1 k.c. do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów.

Skutkiem działu spadku jest ustanie solidarnej odpowiedzialności współspadkobierców za długi spadkowe, charakterystycznej dla fazy od otwarcia spadku do jego działu. Przeprowadzenie działu spadku (art. 1035 i art. 1037 k.c.) zmienia charakter odpowiedzialności spadkobierców, albowiem od tej chwili ponoszą oni odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów określonych w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku (art. 1034 § 2 k.c.).

W myśl art. 1034 § 2 k.c. od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów. Powyższe oznacza, że "każdy ze spadkobierców odpowiada podzielnie za taką część długów spadkowych, która wynika z wielkości jego udziału spadkowego i proporcjonalnie do niej". Każdy spadkobierca staje się zatem samodzielnym dłużnikiem tej części długów spadkowych, którą odzwierciedla jego udział spadkowy (zobacz wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 28.12.2016 r., III AUa 639/16, LEX nr 2678134).

Więcej informacji na temat przebiegu postępowania, można znaleźć we wspomnianej procedurze: "Postępowanie w sprawie wniosku o dział spadku".

Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat samych procedur, zobacz krótki film opisujący tę kategorię dokumentów.

Tagi:
• LEX Kancelaria Prawna