Optymalizacja wydatków w jednostkach sektora finansów publicznych - czy to działa?
Z roku na rok rośnie dysproporcja pomiędzy środkami pochodzącymi z budżetu państwa, np. z subwencji oświatowej, którą otrzymują samorządy, a wydatkami na utrzymanie jednostek podległych w tym także oświaty. Czy są jakieś efektywne rozwiązania, które pozwalają na wypracowanie oszczędności, zwiększenie dochodów i polepszenie sytuacji finansowej w samorządach w tych trudnych czasach?
Skąd trudności w optymalnym gospodarowaniu środkami publicznymi
Ostatnie lata był dla samorządów szczególnie trudne. Pandemia i związane z nią spowolnienie gospodarcze, ograniczenie dochodów z PIT, wysoka inflacja i niepewność w zakresie zmian przepisów prawnych spowodowała, że wiele samorządów musi się zmagać z trudnościami w zakresie równoważenia budżetu operacyjnego (reguła z art. 242 ustawy o finansach publicznych) i w zakresie płynności finansowej. Brakuje jasnych wytycznych, które mogłyby pomóc w ograniczaniu wydatków bieżących w krótkim i średnim okresie a także takich, które określałaby sposoby na zwiększanie dochodów w zadłużonych samorządach.
Jakie szanse daje optymalizacja wydatków w jednostkach sfery finansów publicznych?
Optymalizacja wydatków w jednostkach sektora finansów publicznych jest jednym z procesów i jednocześnie jednym ze sposobów prowadzenia polityki finansowej jednostki z uwzględnieniem wpływu na poziom wydatków i kondycji finansowej jednostki. Jest to jednak proces, który jest dość skomplikowany a znalezienie adekwatnych rozwiązań zapewniających płynność finansową i oczekiwane oszczędności w jednostce może przysporzyć wielu problemów i narazić samorząd na kłopoty z utrzymaniem dyscypliny finansów publicznych.
Optymalizacja może oznaczać m.in. wypracowanie sposobów na zmniejszenie obciążeń fiskalnych wynikających z nakładanych na podmioty fizyczne i prawne obowiązków publicznoprawnych z tytułu podatków i opłat.
Deficyt budżetowy - czy może być wyznacznikiem efektywności optymalizacji?
Wydaje się, że poziom deficytu budżetowego jest dobrym wskaźnikiem efektywności polityki finansowej jednostki sektora finansów publicznych, a jednocześnie jest także doskonałym miernikiem określającym skuteczność stosowanych metod optymalizacji finansowej. Zgodnie z art. 217 ust. 1 u.f.p. różnica między dochodami a wydatkami budżetu jednostki samorządu terytorialnego stanowi odpowiednio, nadwyżkę budżetu lub deficytu budżetu JST.
Do ustalenia, czy deficyt spełnia właściwą procesom optymalizacji rolę, powinna posłużyć jego ocena. Narzędziem wykorzystywanym w tym zakresie może być opinia o deficycie jednostki wydawana przez właściwy organ nadzoru. Opinie takie przybierają formę uchwał składów orzekających regionalnych izb obrachunkowych. Uchwały w sprawie możliwości sfinansowania deficytu przedstawione na podstawie art. 246 ust. 1 i 3 u.f.p. wydawane do projektu uchwały budżetowej oraz do uchwalonego już budżetu powinny być właściwym instrumentem do oceny poziomu deficytu jednostki (art. 217 ust. 2 u.f.p.)
To o czym warto pamiętać to kwestia, że deficytu budżetu pod kątem optymalizacji wydatków, powinna opierać się na analizie udziału procentowego kwoty planowanego deficytu do planowanych dochodów, a także powinna zawierać wskazania i oceny legalności źródeł pokrycia deficytu.
A jeśli już okaże się, że jednak deficyt jest w danej jednostce dość znaczy, to warto się zastanowić, czy są jakieś inne możliwości jego sfinansowania. Okazje się, że może być kilka takich możliwości , które daje ustawa o finansach publicznych oraz inne przepisy porządkowe .
Optymalizacja zobowiązań kredytowych w jednostce pod kątem bezpieczeństwa
Władze JST, zamierzające wykorzystać źródła finansowania obcego m.in. dla podratowania kondycji finansowej w jednostce, muszą mieć na uwadze, że zaciąganie zadłużenia, np. na pokrycie zobowiązań inwestycyjnych lub wynikających z obecnego deficytu, powinno być poprzedzone dogłębną analizą możliwości jego spłaty i realistyczną oceną rentowności planowanych inwestycji. To istotne z punktu widzenia pojawiających się co jakiś czas kryzysów, kiedy liczą się stabilne źródła finansowania. Aby się uchronić przed niespodziewanymi skutkami spowolnienia gospodarczego, warto utrzymywać pewną nadwyżkę na rachunku bieżącym. Większość samorządów posiada zobowiązania dłużne zaciągnięte w poprzednich latach, a często sytuacja zmusza je do zaciągania nowych. Na przeszkodzie stoi często limit z art. 243 u.f.p., który powoduje, że zarządzanie zadłużeniem może być ryzykowne. Jak się pozbyć tego ryzyka? - to kluczowe pytanie. Jak restrukturyzować obecne zadłużenie po to, by mieć więcej pieniędzy na inwestycje - istnieje kilka sposobów by przeprowadzić ten proces w bezpieczny sposób.
Sposoby optymalizacji przychodów mogą być różne, należy jednak pamiętać, że jednostki sektora finansów publicznych, w tym JST jako część administracji publicznej, zobowiązane są działać zgodnie z prawem i w granicach obowiązujących norm prawnych. Wymusza to stosowanie przewidzianych prawem instrumentów finansowych i nie oznacza pozostawienia pełnej swobody w doborze instrumentów służących optymalizacji.
Wpływ optymalizacji na finanse jednostki sektora finansów publicznych zależy od przyjętego sposobu dokonywania takiej optymalizacji, ogólnej kondycji finansowej jednostki i doboru odpowiednich metod jej dokonania. Struktura dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów jednostki mająca swoje odzwierciedlenie w budżecie i planie finansowym jednostki mówi nam dużo o stanie finansów tej jednostki oraz jej kondycji finansowej.
Ocena tego stanu poprzez gruntowną analizę budżetu, wieloletniej prognozy finansowej wraz z prognozą kwoty długu powinna doprowadzić do wniosków dotyczących konieczności zastosowania konkretnych rozwiązań i narzędzi pozwalających na optymalizacje wydatków. Nie bez wpływu na decyzję o zastosowaniu optymalizacji powinny być opinie organu nadzoru - RIO, dotyczące wykonania budżetu, opinie o prognozie kwoty długu, deficycie i opinie wydawane do wniosków o możliwości spłaty kredytów, pożyczek lub emisji obligacji, leasingu zwrotnego czy kredytu kosolidacyjnego.
Każda w wymienionych form czy metod optymalizacji może spełnić swoją rolę, o tyle, o ile zostanie zastosowana w sposób umiejętny i wyjdzie naprzeciw potrzebom wynikającym ze stanu finansów jednostki. Wpływ poszczególnych instrumentów optymalizacji na efekt finansowy jest wypadkową całej polityki finansowej podmiotu, a nie tylko działań optymalizacyjnych.
Ewelina Majewska
product manager księgowość i podatki w administracji