COVIDowa rewolucja doktryny? Zachorowanie na SARS-CoV-2 a reinterpretacja art. 435 KC

Pandemia koronawirusa zmieniła nie tylko nasze codzienne przyzwyczajenia: ma także ogromny wpływ zarówno na tworzenie nowych regulacji prawnych, jak i na inne spojrzenie na przepisy już istniejące. Jednym z wielu pojawiających się pytań jest kwestia tego czy zachorowanie na COVID-19 może być uznane za szkodę spowodowaną ruchem przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody.

Patrząc wstecz zauważyć można, że zakażenia wirusem często miały miejsce w dużych zakładach pracy, które kwalifikuje się jako przedsiębiorstwa poruszane za pomocą sił przyrody. Jednym z przykładów są kopalnie stanowiące w pewnym momencie największe ogniska zachorowań na Śląsku. COVID-19 i związane z nim powikłania sprawiają, że szkody mogą być bardzo poważne. Czy zatem istnieją podstawy do rozważenia ponownej interpretacji art. 435 Kodeksu Cywilnego? Temat podejmuje Jakub Oleszczak w wrześniowym wydaniu Przeglądu Sądowego.

Odpowiedzialność z art. 435 KC za szkodę w tradycyjnym ujęciu

Przesłanką wprowadzenia przez ustawodawcę tego rodzaju odpowiedzialności jest uznanie stwarzanego przez działanie przedsiębiorstwa zagrożenia dla otoczenia za istotne. Jak zauważa Jakub Oleszczak - jest także pokłosiem ogólnoeuropejskiego trendu w tym kierunku.

W skrócie: przepisy statuują jasno, że zakład ten musi być wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody, w tym, np. elektryczności czy paliw. Wieloletnie orzecznictwo wskazuje, że uznać można za nie, między innymi kopalnię, przedsiębiorstwo komunikacyjne, elektrownię czy zakład przemysłowy emitujący szkodliwe substancje. Jak pisze Jerzy Ciszewski: wyłączone z tego są placówki takie jak biura projektów, kina, jak również spółdzielnie mieszkaniowe nieprowadzące działalności budowlanej.

Odpowiedzialność ta opiera się na zasadzie ryzyka, co oznacza, że ponoszenie jej jest niezależne od przypisania winy za wyrządzoną szkodę.

Elementy istotne dla uznania zajścia odpowiedzialności z art. 435 KC to:

• ruch przedsiębiorstwa,
• zaistnienie szkody,
• adekwatny związek przyczynowy między ruchem a szkodą.

Ruch przedsiębiorstwa a zakażenie wirusem

Odnosząc się do poglądów doktryny i orzecznictwa, zarażenie się koronawirusem wchodzi w zakres pojęcia ruchu przedsiębiorstwa wskazanym w Kodeksie Cywilnym. Jak pisze Jakub Oleszczak: wskazuje się, że ruch to ogół funkcjonowania zakładu, a w definicję tę wpisuje się wzajemne zarażanie się od siebie pracowników. Ci z kolei uznawani są za istotny element ruchu przedsiębiorstwa.

Dodatkowo, jak uznał Sąd Najwyższy, art. 435 KC może być podstawą naprawienia szkody powstałej na skutek zarażenia się pracownika od innego pracownika gruźlicą. Można więc śmiało założyć, że analogiczna sytuacja może mieć miejsce w przypadku SARS-CoV-2.

Należy jednak pamiętać o konieczności zaistnienia wymienionych wcześniej elementów niezbędnych do uznania zajścia odpowiedzialności. Warto także wspomnieć o przesłankach egzoneracyjnych, czyli umożliwiających uchylenie się odpowiedzialności. Są to:

• siła wyższa
• wyłączna wina poszkodowanego
• wyłączna wina osób trzecich, za które prowadzący przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności.

Ocena art. 435 KC w perspektywie pandemii koronawirusa

Interpretacja art. 435 KC poczyniona przez pryzmat epidemii posiada zarówno twarde argumenty jak i pewne zastrzeżenia. Dlaczego zarażeni pracownicy zakładów poruszanych za pomocą sił przyrody mogą dochodzić roszczeń na zasadach ryzyka, a pracownicy innych przedsiębiorstw muszą opierać się na zasadach ogólnych? Czy pogląd dotyczący braku powiązania szkody z wykorzystaniem sił przyrody w przedsiębiorstwie jest słuszny? W jaki sposób odpowiednio zracjonalizować przepisy?

Artykuł Zachorowanie na COVID-19 a szkoda spowodowana ruchem przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody: przyczynek do reinterpretacji art. 435 k.c. autorstwa Jakuba Oleszczaka stanowi dogłębną analizę wykorzystywania art. 435 Kodeksu Cywilnego: od genezy, poprzez czystą teorię aż po poglądy doktryny i judykatury. Jest również początkiem dyskusji mogącej skutkować zupełną rewolucją rozumienia przepisów.

Artykuł, wraz z całym wydaniem Przeglądu Sądowego, znajdziesz online w LEX Czasopisma Premium.

Małgorzata Milewicz

product manager LEX Akademia