Nadużycie prawa procesowego cywilnego

Z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania cywilnego stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono. Instytucja nadużycia prawa procesowego znajduje zatem zastosowanie nie tylko w procesie cywilnym, lecz także w np. postępowaniu nieprocesowym, czy egzekucyjnym. Podstawowym celem tej instytucji jest usprawnienie postępowania przed sądem, w tym niezakłócanie jego przebiegu.

Należy podkreślić, że nadużycie będzie uzewnętrzniało się w sferze uprawnienia, a nie obowiązku procesowego. Nadużycie prawa procesowego nie może wiązać się w żaden sposób z działalnością sądu jako organu procesowego.

Kiedy strona korzysta ze swojego prawa w sposób sprzeczny z celem, dla którego je ustanowiono?

Jak wskazuje Olga Maria Piaskowska w "Postępowanie w razie stwierdzenia nadużycia prawa procesowego" , najtrudniejsze jest dokonanie oceny, kiedy strona korzysta ze swojego prawa w sposób sprzeczny z celem, dla którego je ustanowiono. Wymaga to ustalenia: 

1. jaki jest cel konkretnego uprawnienia;
2. że strona korzysta ze swojego uprawnienia w innym celu, a zatem że podejmuje działania, które celowo zmierzają do innego celu aniżeli ten, który został przez ustawodawcę przewidziany dla określonego uprawnienia.

Ustalenie okoliczności wskazanych w pkt 2 nie może budzić wątpliwości, a trudność w tym zakresie polega na tym, że przepis odwołuje się de facto do sfery motywacyjnej.

Co może zrobić sąd, gdy stwierdzi nadużycie przez stronę prawa procesowego?

W przypadku gdy sąd stwierdzi nadużycie przez stronę prawa procesowego, może w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie: 

1. stronę nadużywającą skazać na grzywnę;
2. niezależnie od wyniku sprawy, odpowiednio do spowodowanej tym nadużyciem prawa procesowego zwłoki w jej rozpoznaniu, włożyć na stronę nadużywającą obowiązek zwrotu kosztów w części większej, niż wskazywałby wynik sprawy, a nawet zwrotu kosztów w całości;
3. na wniosek strony przeciwnej: 

• przyznać od strony nadużywającej koszty procesu podwyższone odpowiednio do spowodowanego tym nadużyciem zwiększenia nakładu pracy strony przeciwnej na prowadzenie sprawy, nie więcej jednak niż dwukrotnie,
• podwyższyć stopę odsetek zasądzonych od strony, której nadużycie spowodowało zwłokę w rozpoznaniu sprawy, za czas odpowiadający tej zwłoce, z tym że stopa może zostać podwyższona nie więcej niż dwukrotnie; przepisów o maksymalnej dopuszczalnej wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie nie stosuje się.

Zobacz również: Czy po reformie KPC pismo procesowe bez podpisu może być ocenione jako nadużycie?  

 Wojciech Kowalski
product manager Działu Legal