Nieważność umowy ze względu na niezgodność jej celu z ustawą
Zgodnie z brzmieniem art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego, czynność prawna sprzeczna z ustawą jest co do zasady nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek. W takim przypadku nieważność następuje z mocy prawa. Nieważna jest także czynność prawna mająca na celu obejście ustawy, natomiast do ustalenia tego faktu niezbędne może okazać się wytoczenie powództwa o ustalenie prawa lub stosunku prawnego.
Porządek czynności niezbędnych do podważenia istnienia ważnej czynności prawnej przedstawia Pani Olga Maria Piaskowska w procedurze pt. "Postępowanie w sprawie z powództwa o ustalenie nieważności umowy ze względu na niezgodność jej celu z ustawą (art. 189 k.p.c. i art. 58 § 1 k.c.)".
Wniesienie pozwu
Legitymację czynną do wytoczenia powództwa o ustalenie nieważności czynności prawnej z uwagi na to, że zmierza ona do obejścia ustawy posiada każda ze stron tej czynności. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że postępowanie mające na celu unieważnienie postanowień umowy zawieranej między przedsiębiorcą, a konsumentem jest bezprzedmiotowe, ponieważ takie postanowienia są nieważne z mocy prawa.
Pozew o unieważnienie umowy powinien być wniesiony do właściwego sądu i wydziału. Zadaniem sądu jest zbadanie czy pozew:
- spełnia wymogi formalne przewidziane dla pisma procesowego i pozwu
- zawiera określone i uargumentowane żądanie
- został opłacony w odpowiedniej wysokości
W razie stwierdzenia braków, sąd wzywa stronę do ich usunięcia. Jeśli strona nie dopełni tego obowiązku, pozew jest jej zwracany. Jeśli wszystkie wymogi formalne i fiskalne zostaną spełnione, pozew zostaje doręczony drugiej stronie.
Rozpoznanie sprawy
Posiedzenie niejawne
Sąd może zadecydować o rozpoznaniu sprawy na posiedzeniu niejawnym, jeśli pozwany uzna powództwo lub gdy sąd uwzględniając całokształt okoliczności uzna, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne.
Rozprawa
Rozprawa może być poprzedzona posiedzeniem przygotowawczym, w którym strona ma prawo przytaczać twierdzenia i dowody na poparcie swoich wniosków lub odparcie twierdzeń i dowodów strony przeciwnej. Jeśli posiedzenie przygotowawcze nie zostało wyznaczone, te same prawa przysługują stronom na rozprawie, aż do jej zamknięcia.
Głównym celem rozprawy jest potwierdzenie lub obalenie twierdzenia, że umowa zmierza do obejścia ustawy, za pomocą dowodów. Powodowi, na skutek argumentów przytoczonych przez pozwanego, przysługuje w tym miejscu prawo do cofnięcia pozwu (zob. także procedurę "Cofnięcie pozwu". W takim przypadku postępowanie zostaje umorzone.
Zakończenie postępowania
Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego sąd zamyka rozprawę. Następnie, uwzględniając wszystkie okoliczności faktyczne, argumentację i zamiary stron, ustala, czy czynność prawna zmierza do obejścia ustawy. Wydając wyrok sąd kieruje się nie tym, czy sama umowa jest sprzeczna z ustawą, lecz czy zamierzone przez nią skutki naruszają ustawę.
Sąd może uwzględnić lub oddalić powództwo:
- oddalenie powództwa ma miejsce, gdy argumentacja pozwanego obali twierdzenia powoda lub gdy powód w swoim żądaniu nie posiada interesu prawnego
- uwzględnienie powództwa następuje kiedy sąd uzna, że roszczenie powoda jest uzasadnione i skutecznie poparte dowodami.
Skutki unieważnienia umowy
W przypadku uwzględnienia powództwa o ustalenie nieważności czynności prawnej, umowa nie wywołuje przewidzianej w niej skutków. W przypadku kiedy jakiekolwiek świadczenia z unieważnionej umowy zostały spełnione, powstaje obowiązek zwrotu tego co strony nienależnie świadczyły. Unieważnienie umowy może rodzić także obowiązek odszkodowawczy.
Pani Olga Maria Piaskowska w swojej procedurze zwraca uwagę na wszystkie możliwe kierunki, w jakie może zmierzać postępowanie o unieważnienie czynności prawnej ze względu na niezgodność jej celu z ustawą. Zachęcam do lektury!
Michalina Szabelska
Redakcja Publikacji Elektronicznych