Ochrona sygnalistów w podmiotach zajmujących się działalnością leczniczą
24 czerwca w Dzienniku Ustaw opublikowana została ustawa o ochronie sygnalistów, implementująca do polskiego porządku prawnego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Polska jest ostatnim państwem UE, który zakończył proces transpozycji do prawa krajowego tejże dyrektywy.
Kim jest sygnalista?
Zgodnie z artykułem 4 ustawy sygnalista to osoba fizyczna, która posiadając przypuszczenia bądź informacje o nieprawidłowościach związanych z funkcjonowaniem danej organizacji, o których dowiedziała się w kontekście wykonywania pracy, dokonuje zgłoszenia rzeczonych nieprawidłowości w opisanym w ustawie trybie. Przepis wskazuje więc na pracownika, osobę świadczącą pracę na podstawie innej niż stosunek pracy, wspólnika, akcjonariusza i prokurenta.
Co bardzo istotne, przepisy dotyczące ochrony sygnalistów rozciągają się także na osoby, które uzyskały informację o naruszeniach prawa w kontekście związanym z pracą jeszcze przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego, będącego podstawą świadczenia pracy na rzecz danego podmiotu. W przypadku podmiotów medycznych sygnalistami mogą zatem być lekarze, pielęgniarki i położne, ale też wszyscy pracownicy administracyjni, o ile świadczą oni pracę na rzecz danego podmiotu lub z nim współpracują na innej podstawie.
Jakie naruszenia prawa podlegają zgłoszeniu przez sygnalistów?
Artykuł 3 ustawy o ochronie sygnalistów definiuje naruszenie prawa jako działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa dotyczące szeregu dziedzin, m.in. korupcji, zamówień publicznych, ochrony środowiska, ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego, zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia publicznego, bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych itp.
Katalog ten zawężony jest jednak przez artykuł 5, który wyłącza spod zastosowania ustawy przepisy o ochronie informacji niejawnych oraz informacji, które nie podlegają ujawnieniu z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa publicznego, objętych tajemnicą zawodową zawodów medycznych i prawniczych (w tym tajemnicą narady sędziowskiej) oraz objętych postępowaniem karnym w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.
Dla podmiotów leczniczych zatem istotny jest fakt, iż sygnaliści mogą raportować o wszelkich nieprawidłowościach w placówkach, zarówno nieprawidłowościach dotyczących procedur medycznych, jak i nieprawidłowościach administracyjnych w placówce.
Obowiązek wdrożenia procedur wewnętrznych i zakaz działań odwetowych
Na pracodawcy spoczywa obowiązek wdrożenia procedur mających na celu ochronę sygnalistów. Do 25 września każdy pracodawca, u którego działalność zarobkową na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku działalność wykonuje co najmniej 50 osób zobligowany jest do stworzenia wewnętrznego systemu zgłaszania nieprawidłowości, który będzie dostępny dla pracowników oraz – w wyjątkowych przypadkach – dla podmiotów zewnętrznych, które współpracują z danym pracodawcą.
System ten powinien zawierać m.in.: wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę w ramach struktury organizacyjnej albo podmiot zewnętrzny uprawniony do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych, a także bezstronną jednostkę organizacyjną lub osobę upoważnioną do dokonywania działań następczych. W ramach systemu powinien zostać także udostępniony kanał komunikacyjny, umożliwiający anonimowe zgłoszenie naruszeń.
Wskazać także należy, iż na pracodawcach ciąży zakaz przeprowadzania działań odwetowych w stosunku do sygnalisty. Za takowe należy uznać przede wszystkim:
- zwolnienie z pracy;
- degradację;
- mobbing i dyskryminację w miejscu pracy;
- zmianę stanowiska;
- pominięcie w kierowaniu na szkolenia.
Katalog działań odwetowych w ustawie nie jest katalogiem zamkniętym, zatem wszelkie działania, które mogą zostać uznane za mające na celu wyrządzenie niedogodności sygnaliście, należy uznać za działania odwetowe. Ustawa o ochronie sygnalistów przewiduje sankcje wobec pracodawcy dopuszczającego się działań odwetowych.
Odpowiedzialność podmiotów zobowiązanych za ustanowienie procedur
W stosunku do podmiotów, które będąc odpowiedzialnymi za ustanowienie procedury zgłoszeń procedury tej nie ustanowią, ustawa o ochronie sygnalistów przewiduje sankcję w postaci kary grzywny w trybie ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Sygnalista, wobec którego pracodawca dopuści się działań odwetowych będzie miał prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku lub prawo do zadośćuczynienia. Z kolei osoba, która na skutek świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji przez sygnalistę będzie miała prawo do zadośćuczynienia lub odszkodowania od sygnalisty zgodnie z przepisami dotyczącymi ochrony dóbr osobistych.
Dla podmiotów branży medycznej wdrożenie procedur dotyczących ochrony sygnalistów może okazać się wyzwaniem. Sam proces wdrożeniowy wiąże się z szeregiem przekształceń organizacyjnych.
W zapoznaniu się z przepisami ustawy, jak i założeniami ochrony sygnalistów, pomogą liczne publikacje autorskie dostępne w bezpłatnym dostępie testowym LEX Ochrona Zdrowia. Serdecznie polecam.
Filip Taraszkiewicz
Product Manager
LEX Ochrona Zdrowia