Czy popadnięcie darczyńcy w niedostatek jest podstawą do odwołania darowizny?

Darowizna to bezpłatne świadczenie darczyńcy na rzecz obdarowanego, które nie wymaga wzajemności. Kodeks cywilny precyzuje warunki, które muszą zostać spełnione, aby darczyńca mógł odwołać darowiznę. Jak skutecznie odwołać darowiznę? Czy niedostatek jest wystarczającą przesłanką do odwołania darowizny?  Jakie poglądy ukształtowały się w tej kwestii w orzecznictwie sądowym?

Forma odwołania darowizny

Jeśli darczyńca uzna, że obdarowany jest wobec niego wyjątkowo niewdzięczny, może odwołać swą darowiznę. Wycofania darowizny można dokonać w ciągu roku licząc od momentu, w którym darczyńca dowiedział się o niewdzięczności.

W celu odwołania darowizny darczyńca powinien złożyć obdarowanemu swoje oświadczenie na piśmie ze wskazaniem jakie jego zachowania przyczyniły się do podjęcia tej decyzji. Czynność ta powinna być uzasadniona szczególnymi okolicznościami, które należy wykazać w oświadczeniu. Odwołanie darowizny nie sprawia, że własność jej przedmiotu przechodzi z powrotem na darczyńcę. Z chwilą otrzymania oświadczenia wycofującego darowiznę obdarowany staje się zobowiązany do zwrotu rzeczy.

Mając na względzie, że co do zasady darowizna wymaga zachowania formy aktu notarialnego, to przeniesienie własności z obdarowanego na darczyńcę również powinno nastąpić z zachowaniem tej formy.

Jeżeli jednak po odwołaniu darowizny obdarowany zwleka ze zwrotem jej przedmiotu darczyńca może na drodze postępowania cywilnego zabiegać o zobowiązanie go przez sąd do złożenia oświadczenia woli.

Odwołanie niewykonanej darowizny z powodu niedostatku

Dopuszczalność odwołania darowizny przez darczyńcę w przypadku niedostatku nie wzbudza kontrowersji w orzecznictwie, pod warunkiem, że:

• darowizna nie została jeszcze wykonana

oraz

• darczyńca popadł w niedostatek, uniemożliwiający mu wykonanie darowizny bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

Warto zaznaczyć, że możliwość odwołania darowizny jeszcze niewykonanej uzależniona jest od zmiany stanu majątkowego darczyńcy na jego niekorzyść, niezależnie od przyczyny. Ponadto darczyńca nie jest pozbawiony prawa odwołania darowizny jeszcze niewykonanej nawet w wypadku, gdy do pogorszenia się jego stanu majątkowego doszło z jego winy, chyba że niekorzystną dla siebie zmianę wywołał on umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

Zobacz: Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 21 lutego 2013 r., I ACa 61/13, LEX nr: 1362997

Odwołanie wykonanej darowizny z powodu niedostatku 

Natomiast w przypadku, gdy darowizna została już wykonana, samo w sobie popadnięcie darczyńcy w niedostatek nie stanowi wystarczającej podstawy do odwołania darowizny. W orzecznictwie ukształtowały się 2 wiodące poglądy regulujące w odmienny sposób tę kwestię.

Pierwszy kierunek orzeczniczy przemawia za tym, że samo popadnięcie darczyńcy w niedostatek, a nawet brak uzyskania wsparcia majątkowego od obdarowanego, w sytuacji, gdy darowizna została wykonana nie uprawnia automatycznie darczyńcy do odwołania darowizny.

Darczyńcy przysługują jednak pewne alternatywne środki ochronne, z których może skorzystać w przypadku niedostatku.

Jednym z nich jest nałożony na obdarowanego obowiązek do dostarczania darczyńcy - w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia - środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia, ale - jak podkreśla sąd - nie można go do tego przymusić.

Zobacz: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 lutego 2014 r., I ACa 1205/13, LEX nr 1469432

W judykaturze istnieje również przeciwny do ww. kierunek orzeczniczy, uznający możliwość odwołania darowizny już wykonanej w przypadku popadnięcia w niedostatek darczyńcy. Jednak zgodnie z tym orzecznictwem, warunkiem odwołania darowizny jest nieuzasadniona odmowa udzielenia darczyńcy wsparcia majątkowego przez obdarowanego. Wskazane wyżej zachowanie umożliwia darczyńcy odwołanie darowizny z powołaniem się na rażącą niewdzięczność obdarowanego.

Zobacz: Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 5 czerwca 2019 r., XII C 1055/17, LEX nr 2696405

Chcesz znaleźć więcej orzeczeń nt. odwołania darowizny z powodu popadnięcia darczyńcy w niedostatek? 

Jedną z funkcji LEX Kompas Orzeczniczy 2.0 jest wyszukiwanie orzeczeń podobnych. Orzeczenia podobne to orzeczenia najbardziej zbliżone merytorycznie do aktualnie przeglądanego.

Jest to nowa kategoria wzbogacająca listę dokumentów powiązanych z danym orzeczeniem, dzięki której z łatwością odnajdziesz interesujące Cię treści.

Orzecznictwo stanowi ważny element pracy profesjonalnego pełnomocnika, pozwalający na budowanie silnych argumentów oraz pomagający w poznaniu możliwych interpretacji oraz zastosowania przepisów prawnych.

Ważne jest, aby podczas wykonywania każdej czynności związanej ze sprawą - w tym przeglądania orzecznictwa - posiadać efektywne sposoby działania oraz minimalizować czas spędzony nad każdym zadaniem.

Funkcjonalności dostępne w LEX Kompas Orzecznicy 2.0 zostały stworzone właśnie w tym celu - przyśpieszania oraz ułatwiania pracy z orzecznictwem.

Aleksandra Kępa

Młodsza Redaktorka