Roszczenia windykacyjne i negatoryjne, jako podstawowe środki ochrony własności
W wypadku wkroczenia przez osobę nieuprawnioną w sferę cudzej własności, kodeks cywilny przewiduje dwa podstawowe środki jej ochrony: roszczenia windykacyjne i roszczenia negatoryjne. Roszczenia są skuteczne wobec każdego, kto naruszy własność, chyba że naruszającemu przysługuje uprawnienie do władania rzeczą, skuteczne względem właściciela. Bez tych roszczeń wykonywanie prawa własności w zasadzie byłoby praktycznie niemożliwe.
Przebieg postępowań zainicjowanych poszczególnymi roszczeniami, można prześledzić na interaktywnych schematach.
W wypadku roszczenia windykacyjnego mowa tu o procedurze Postępowanie w sprawie z powództwa właściciela o wydanie oznaczonej rzeczy (art. 222 § 1 k.c.)
W wypadku roszczenia negatoryjnego warto zobaczyć procedurę Postępowanie w sprawie z powództwa właściciela nieruchomości o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zakazanie dalszych naruszeń prawa własności (art. 222 § 2 k.c.)
Roszczenie windykacyjne
Roszczenie windykacyjne dotyczy sytuacji, w której właściciel utracił posiadanie rzeczy. Przedmiotowe roszczenie zmierza do jego odzyskania od osoby bezprawnie władającej tą rzeczą.
Innymi słowy, przesłankami roszczenia są:
- utrata władztwa przez właściciela,
- władanie rzeczą przez nieuprawnionego.
W efekcie, roszczenie windykacyjne przysługuje jedynie aktualnemu właścicielowi rzeczy, przeciwko osobie, która faktycznie włada rzeczą właściciela (posiadacz samoistny, posiadacz zależny, dzierżyciel rzeczy). Właściciel może wykorzystać wszystkie dopuszczalne prawem środki dowodowe celem wykazania swojego tytułu własności.
Roszczenie windykacyjne może być również wykorzystane w stosunkach między współwłaścicielami. W orzecznictwie wyrażono pogląd, zgodnie z którym, z racji tego, że współwłasność jest postacią własności, dlatego środki służące ochronie prawa własności, w tym przede wszystkim roszczenie windykacyjne, mogą być stosowane także przez współwłaścicieli do ochrony w stosunku wewnętrznym (zobacz postanowienie SN z 27.05.2022 r., I CSK 1107/22, LEX nr 3446654).
Co istotne, nie jest roszczeniem windykacyjnym uprawnienie do żądania wydania rzeczy wynikające z innego - niż prawo własności - stosunku prawnego, zarówno rzeczowego, jak i obligacyjnego (np. użytkowania, zastawu, najmu, dzierżawy).
Co warte podkreślenia, przedmiotem roszczenia windykacyjnego mogą być tylko rzeczy indywidualnie oznaczone. Przedmiotem roszczenia mogą być też części rzeczy indywidualnie oznaczonej. Dopuszcza się żądanie wydania zbioru rzeczy, jako zbioru indywidualnie oznaczonych rzeczy.
Z uwagi na prawa wchodzące w skład przedsiębiorstwa czy gospodarstwa rolnego, nie mogą one być przedmiotem roszczenia windykacyjnego.
Przykładem szczególnym nawiązującym do roszczenia windykacyjnego, jest sytuacja, w której dochodzi do eksmisji z lokalu mieszkalnego. Przebieg takiego postępowania został przedstawiony w procedurze: Postępowanie w sprawie z powództwa o eksmisję z lokalu mieszkalnego.
Inne szczególne sytuacje przewidują procedury:
- Postępowanie w sprawie z powództwa właściciela o wydanie oznaczonej rzeczy w związku z powołaniem się przez pozwanego na prawo zatrzymania (art. 222 § 1 i art. 461 § 1 k.c.)
- Postępowanie w sprawie z powództwa właściciela o wydanie oznaczonej rzeczy w związku z zarzutem pozwanego nadużycia przez powoda prawa (art. 222 § 1 i art. 5 k.c.)
Roszczenie negatoryjne
Roszczenie negatoryjne dotyczy sytuacji, w której prawo własności jest naruszane w inny niż, pozbawienie władztwa, sposób.
W wypadku przedmiotowego roszczenia po prostu chodzi o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zaniechanie naruszeń.
Roszczenie negatoryjne nie ma zastosowania w wypadku jednorazowego naruszenia prawa własności. Chodzi tu bowiem o naruszenia, które albo trwają w czasie (mają charakter trwały), albo istnieje ryzyko, że naruszenia będą się powtarzać.
Roszczenie negatoryjne przysługuje m.in. gdy właściciel nieruchomości sąsiedniej dopuszcza się immisji przekraczającej granice przeciętnej miary, wyznaczone przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości i stosunki miejscowe. Postępowanie w takiej sprawie obrazuje procedura: Postępowanie w sprawie z powództwa właściciela nieruchomości o zaprzestanie immisji przez sąsiada (art. 222 § 2 w zw. z art. 144 k.c.)
Przyjmuje się, że roszczenie negatoryjne może przysługiwać przeciwko:
- osobie bezpośrednio dokonującej naruszenia;
- osobie, która zleciła naruszenie cudzej własności;
- osobie, która akceptuje takie naruszenia ze strony innych osób, będąc w stanie im zapobiec, gdy bezpośredni sprawcy są od niej zależni;
- osobie, na której rzecz i w której interesie dokonano naruszenia.
Roszczenie windykacyjne oraz roszczenie negatoryjne powstaje niezależnie od winy naruszyciela. Kluczowa jest tu obiektywność i weryfikowalność faktu naruszenia.
Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat samych procedur, zobacz krótki: film opisujący tę kategorię dokumentów.
Senior Product Manager