Sąd w postępowaniu karnym - czy wiesz o nim wszystko?
System organów ochrony prawnej w sprawach karnych jest podstawą zrozumienia i przyswojenia najważniejszych elementów postępowania. Dowiedz się wszystkiego o funkcji sądu w procesie karnym!
Czeka Cię egzamin lub kolokwium? A może po prostu chcesz przypomnieć sobie istotne informacje przed obroną pracy magisterskiej lub egzaminem zawodowym? Zanim zaczniesz uczyć się o postępowaniu karnym, należy zadać sobie pytanie czym w ogóle jest organ procesowy. To proste: jest to organ państwowy, który pełni swoją rolę na podstawie określonych przepisów. Każdy organ wykonuje ściśle wskazane przez ustawodawcę zadania. Poznaj je w kontekście powinności sądów!
Struktura sądownictwa w sprawach karnych
Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w zakresie spraw karnych należy do kompetencji sądów powszechnych (czyli sądów rejonowych, okręgowych i apelacyjnych), wojskowych (w tym wojskowych sądów okręgowych i wojskowych sądów garnizonowych), Sądu Najwyższego oraz Trybunał Stanu.
Z kolei najważniejsze zasady, na których opiera się wykonywanie ich obowiązków to niezależność sądów i niezawisłość sędziów. Oznaczają one, że sądy (a także trybunały) są niezależną i odrębną władzą od pozostałych, a sędziowie w pełnieniu swojej funkcji są niezawiśli oraz podlegają wyłącznie Konstytucji i ustawom.
Na czym niezawisłość polega w praktyce? Między innymi na zakazie przynależności do partii politycznej czy związku zawodowego. Sędzia nie może być także posłem czy senatorem. Za to usunięcie sędziego ze stanowiska może mieć miejsce jedynie w przypadkach wyraźnie wymienionych w ustawie (na przykład zrzeczenie się stanowiska, wygaśnięcie stosunku służbowego w wyniku prawomocnego wyroku sądu dyscyplinarnego czy przejście w stan spoczynku).
W sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości uczestniczą także asesorzy sądowi i ławnicy. Należy natomiast pamiętać, że referendarz sądowy wykonuje jedynie określone czynności w zakresie ochrony prawnej i nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości.
Rola asesora sądowego w postępowaniu karnym
Stanowisko asesora jest zbliżone do pozycji sędziego, którego obowiązki pełni. Również w tym wypadku mamy do czynienia z niezawisłością, jednakże jest ona ograniczona. Asesor nie może powołać się na przywilej niezawisłości w celu uchylenia się od wykonania poleceń w zakresie czynności administracyjnych należących z mocy ustawy do obowiązków asesorskich oraz poleceń dotyczących sprawności postępowania sądowego.
Ławnik w procesie karnym
Chociaż nie wynika to z Konstytucji a z ustawy, to niezawisłość w zakresie orzekania obejmuje również ławników. Chociaż jego prawa są takie same jak sędziego zawodowego (przynajmniej w zakresie sprawowania funkcji członka składu orzekającego), ławnik nie może przewodniczyć rozprawie bądź naradzie, za to jego głos przy wydawaniu orzeczeń ma taką samą moc jak głos sędziego.
Właściwość funkcjonalna sądu
Właściwość tego rodzaju, nazywaną również właściwością czynnościową, określa zakres kompetencji sądów do dokonywania określonych czynności procesowych. W związku z nią wskazuje się sąd, który w danym stadium postępowania, ze względu na poziom postępowania instancyjnego lub rodzaj czynności procesowej, jest sądem właściwym. Z łatwością można zauważyć, że w jakiejś części właściwość funkcjonalna pokrywa się z właściwością rzeczową.
| Sąd rejonowy | Sąd okręgowy | Sąd apelacyjny | Sąd Najwyższy |
| rozpoznaje sprawy jako sąd pierwszej instancji | rozpoznaje jako sąd pierwszej instancji sprawy należące do jego właściwości rzeczowej, a jako sąd drugiej instancji rozpatruje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w pierwszej instancji w sądzie rejonowym oraz inne sprawy przekazane mu przez ustawę | jako sąd drugiej instancji rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych przez sąd okręgowy oraz inne sprawy przekazane mu przez ustawę | rozpoznaje kasacje od prawomocnych orzeczeń sądu kończących postępowanie w sprawie |
| rozpoznaje środki odwoławcze w wypadkach wskazanych w ustawie | rozstrzyga spory o właściwość między sądami rejonowymi | przedłuża stosowanie tymczasowego aresztowania na oznaczony okres | rozpoznaje skargę na wyrok sądu odwoławczego |
| wykonuje pomoc prawną w zakresie czynności dowodowych | decyduje o przekazaniu sprawy innemu sądowi rejonowemu niż miejscowo właściwy, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę, mieszka blisko tego sądu, a z dala od sądu właściwego | rozstrzyga spory o właściwość między sądami okręgowymi | przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu ze względu na dobro wymiaru sprawiedliwości |
| w postępowaniu przygotowawczym dokonuje czynności dotyczące stosowania środków zapobiegawczych, w szczególności stosuje tymczasowe aresztowanie czy orzeka o przepadku przedmiotu poręczenia | podobnie jak sąd rejonowy w postępowaniu przygotowawczym dokonuje czynności zastrzeżonych do wyłącznej kompetencji sądu | decyduje o przekazaniu sprawy innemu sądowi okręgowemu niż miejscowo właściwy, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę, mieszka blisko tego sądu, a z dala od sądu właściwego | rozstrzyga o zagadnieniach prawnych wymagających zasadniczej wykładni ustawy, przekazanych mu przez sąd odwoławczy |
przeprowadza czynności dowodowe, zwłaszcza na wniosek stron lub prokuratora przesłuchuje świadka, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie można go przesłuchać na rozprawie lub postanawia o przeprowadzeniu czynności dowodowej | wydaje oskarżonemu list żelazny, wydaje i orzeka o wykonaniu europejskiego nakazu aresztowania, po uprawomocnieniu się orzeczenia orzeka o odszkodowaniu za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie | orzeka jako sąd drugiej instancji w wypadku przejęcia do rozpoznania sprawy, w związku z którą sąd odwoławczy przekazał mu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne | |
| orzekanie o karze łącznej, podjęcie postępowania warunkowo umorzonego, opiniowanie prośby o ułaskawienie | |||
Powtórka z Kodeksu Postępowania Karnego?
Szukając pomocy w zakresie zagadnień dotyczących procesu karnego nieocenione wsparcie uzyskasz od cenionych teoretyków i praktyków. Niezależnie od tego czy wolisz publikacje klasyczne i znane czy też nowe i innowacyjne: na pewno znajdziesz coś dla siebie!
A zachęcą Cię do tego:
- prof. Hofmański i prof. Waltoś oraz ich Proces karny
- dr Kazimierz Leżak w serii Postępowanie Karne. Przed egzaminem
- prof. Wiliński i inni przedstawiający Polski proces karny
product manager LEX Aplikant