TOP 10 najpopularniejszych orzeczeń ETPC w 2021 r.
Przedstawione poniżej podsumowanie to już druga edycja rocznego raportu analizującego najpopularniejsze wśród Użytkowników LEX-a orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Co ciekawe, w bieżącej edycji raportu obejmującej orzeczenia wydane w 2021 r. większość orzeczeń to orzeczenia w zagranicznych sprawach. Jeśli chodzi o polskie sprawy, szczególne zainteresowanie wzbudziły rozstrzygnięcia dotyczące sporu o praworządność, naruszenia prawa do poszanowania mieszkania w związku z zakłóceniami ruchu drogowego oraz odebrania homoseksualnej matce opieki nad dziećmi.
Lista orzeczeń jest prezentowana w kolejności od tych najbardziej popularnych. Przy każdym z orzeczeń znaleźć można również udostępnione w programach LEX publikacje na ich temat.
1. 4907/18 (Xero Flor w Polsce)
W 2021 roku Użytkownicy LEX-a zaglądali najczęściej do pierwszego wyroku ETPC dotyczącego sporu o praworządność w Polsce, w którym Trybunał strasburski dokonał oceny z punktu widzenia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka obsadzenia Trybunału Konstytucyjnego tzw. sędziami-dublerami.
W swoim rozstrzygnięciu ETPC stwierdził, że Polska naruszyła w przedmiotowej sprawie prawo do rzetelnego procesu sądowego oraz prawo do sądu ustanowionego ustawą. Wszystko przez to, że w składzie TK zasiadał sędzia Mariusz Muszyński, który został wybrany na już obsadzone stanowisko sędziego.
Więcej zob. m.in.:
- Warecka Katarzyna, Sędziowie "dublerzy" w składzie TK nie dają gwarancji "sądu ustanowionego ustawą"
- Florjanowicz-Błachut Przemysław, Omówienie do wyroku ETPC z dnia 7 maja 2021 r., 4907/18
2. 47621/13 (Vavřička i inni)
Następnym w kolejności najpopularniejszym orzeczeniem Trybunału w Strasburgu był wyrok w sprawie dotyczącej ustawowego obowiązku szczepień dzieci w Czechach. Skargi do Trybunału wnieśli czescy obywatele, którzy twierdzili, że istniejąca w tym kraju możliwość ukarania rodzica karą pieniężną oraz odmowy przyjęcia dziecka do przedszkola w przypadku jego niezaszczepienia jest niezgodna z prawem do poszanowania życia rodzinnego rodziców i dzieci.
Zdaniem Trybunału ustawowy obowiązek szczepień dzieci i związane z tym konsekwencje prawne w przypadku jego nieprzestrzegania nie są sprzeczne z Konwencją Praw Człowieka.
Przedmiotowy wyrok rzuca również światło na zgodność polskich przepisów w tym zakresie z konwencyjną ochroną praw podstawowych. Jak pisze w omówieniu do tego wyroku adw. K. Warecka, obecnie istniejący polski system szczepień ochronnych jest zgodny z Konwencją i nie budzi żadnych wątpliwości z punktu widzenia praw rodziców sprzeciwiających się szczepieniom obowiązkowym swoich dzieci.
Więcej zob.:
3. 35786/19 (Melike)
Na 3. miejscu na liście widnieje rozstrzygnięcie w sprawie dotyczącej zwolnienia pracownika na podstawie jego "polubień" postów innych osób na Facebooku. ETPC zastanawiał się w swoim wyroku, czy tego rodzaju zwolnienie może stanowić naruszenie prawa do wolności wyrażania opinii. Niejako przy okazji Trybunał dokonał również w swoim orzeczeniu porównania zakresu swobody wyrażania opinii w mediach społecznościowych przysługującego z jednej strony urzędnikowi, z drugiej - pracownikowi kontraktowemu.
Więcej zob.:
4. 26691/18 (Broda i Bojara)
Miejsce 4. na liście zajmuje drugi z wyroków Trybunału dotyczących polskiego sporu o praworządność. W sprawie ETPC rozstrzygnął, czy brak środka odwoławczego od decyzji Ministra Sprawiedliwości zwalniającej sędziów ze stanowisk wiceprezesów sądu przed upływem ich kadencji naruszył konwencyjne prawo do rzetelnego procesu.
Podobnie jak w przypadku sprawy Xero Flor Trybunał w Strasburgu uznał, że Polska naruszyła Konwencję Praw Człowieka.
Więcej zob.:
5. 75031/13, 75282/13, 75286/13 i 75292/13 (Kapa i inni)
Orzeczeniem, które przyciągało uwagę Użytkowników programów LEX w 2021 roku, był inny bardzo ciekawy "polski" wyrok w sprawie skargi obywateli mieszkających w pobliżu budowanej autostrady. W wyroku ETPC uznał, że zakłócenia ruchu drogowego spowodowane budową autostrady doprowadziły do naruszenia prawa do poszanowania mieszkania czworga mieszkańców pobliskiej miejscowości.
W uzasadnieniu wyroku Trybunał nie zgodził się z polskim rządem, który twierdził, iż wzrostu ruchu drogowego nie dało się przewidzieć i wskazał, że Polska ignorowała zastrzeżenia mieszkańców co do objazdu i tymczasowego końca drogi krajowej, przyznając w sposób nieuprawniony nadrzędne znaczenie interesom kierowców w stosunku do interesów mieszkańców. ETPC negatywnie odniósł się również do stanowiska polskich sądów, które choć potwierdziły, że poziom hałasu przy nieruchomości skarżących przekroczył dopuszczalne normy ustawowe, nie przyznały im żadnego odszkodowania. Tytułem słusznego zadośćuczynienia za naruszenie praw podstawowych, Trybunał przyznał każdemu ze skarżących kwotę 10 tys. euro.
Więcej zob.:
6. 49933/20 (Terheş)
W kolejnym popularnym orzeczeniu ETPC rozstrzygnął, czy decyzja rumuńskiego rządu o lockdownie i ograniczeniu przemieszczania się ludności ze względu na pandemię koronawirusa miała charakter pozbawienia wolności i naruszała podstawową swobodę przemieszczania się. W sprawie chodziło o wprowadzony w Rumunii stan wyjątkowy, w czasie którego obowiązywał zakaz opuszczania mieszkania pomiędzy godz. 22 a 6 rano, a osoby poruszające się po ulicach w godz. od 6 do 22 musiały dysponować dokumentami poświadczającymi powód ich wyjścia z domu.
W swojej decyzji Trybunał strasburski uznał, że zastosowane w Rumunii ograniczenia covidowe nie były na tyle intensywne, aby uznać je za pozbawienie wolności osobistej przewidziane w art. 5 ust. 1 Konwencji. Wobec powyższego nie można przyjąć, by art. 5 ust. 1 Konwencji został naruszony.
Więcej zob.:
7. 20741/10 (X przeciwko Polsce)
Na miejscu 7. na liście najpopularniejszych orzeczeń ETPC plasuje się jeszcze jeden polski wyrok - tym razem dotyczący homoseksualizmu matki i jego wpływu na prawa rodzicielskie. W wyroku Trybunał udzielił odpowiedzi na pytanie, czy odebranie przez sąd matce opieki nad dziećmi, ograniczenie jej praw rodzicielskich i przekazanie dzieci pod opiekę ojca ze względu na związek matki z inną kobietą narusza prawa matki i dziecka do poszanowania życia rodzinnego.
Zdaniem adw. K. Wareckiej, z wyroku wynika, że orientacja seksualna rodzica nie może stanowić przedmiotu deliberacji przed sądem opiekuńczym. Podstawą rozstrzygnięcia sądu opiekuńczego mogą być wyłącznie kompetencje wychowawcze rodzica oraz jakość opieki i wychowania zapewnianych dziecku, a nie płeć partnera rodzica w jego aktualnym związku.
Więcej zob.:
8. 12886/16 (Polat)
8. miejsce na liście najpopularniejszych orzeczeń zajmuje wyrok w austriackiej sprawie dotyczącej przeprowadzenia bez zgody rodziców sekcji zwłok noworodka. Trybunał rozstrzygnął w niej, czy tego rodzaju sytuacja stanowiła naruszenie prawa do poszanowania życia rodzinnego oraz wolności wyznania (rodzice dziecka byli praktykującymi muzułmanami, a zgodnie ze wskazaniami tego wyznania ciało przed pochówkiem musi być nienaruszone).
Zdaniem ETPC, chociaż w świetle standardów konwencyjnych nie istnieje bezwzględne prawo do odmowy wydania zgody na przeprowadzenie sekcji zwłok bliskiej osoby zmarłej, a przeprowadzenie sekcji wbrew woli bliskich zmarłego jest możliwe, jeżeli jego celem jest postawienie prawidłowej diagnozy i ustalenie przyczyny zgonu, to sekcja zwłok pacjenta zmarłego w szpitalu, zwłaszcza wbrew woli rodziny, musi zawsze zostać odbywać się z maksymalnym poszanowaniem praw członków rodziny zmarłego. W omawianej sprawie krajowe organy władzy nie przeprowadziły wymaganego zrównoważenia praw skarżącej matki do poszanowania jej życia prywatnego i wyznania, a interesem publicznym w weryfikacji przyczyny zgonu jej dziecka.
Więcej zob.:
9. 34159/17 (M.L. przeciwko Słowacji)
Orzeczeniem, które wzbudziło duże zainteresowanie Użytkowników LEX-a, był również słowacki wyrok w sprawie dotyczącej artykułów prasowych o księdzu-pedofilu. ETPC ustosunkował się w nim do kilku ważnych zagadnień prawnych takich jak: status duchownego jako "osoby publicznej", prawo takiej osoby do bycia zapomnianym, czy standardy dyskusji publicznej na temat nadużyć seksualnych w Kościele katolickim.
Zdaniem adw. K. Wareckiej, wyrok Trybunału stanowi cenną wskazówkę interpretacyjną w kontekście polskiej regulacji w przedmiocie ochrony dóbr osobistych z art. 23 i art. 24 kodeksu cywilnego. Po pierwsze, fakt skazania nawet za drastyczne przestępstwa nie wyklucza prawa skazanego do bycia zapomnianym. Po drugie, sensacyjne artykuły prasowe na temat zmarłego księdza miały bezpośrednie przełożenie na prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego matki zmarłego. Po trzecie, debata na ważne tematy społeczne, takie jak pedofilia w kościele, nie może odbywać się w sposób plotkarski i sensacyjny.
Więcej zob.:
10. 38771/15 (Matijašić)
Ostatnim na liście TOP 10 jest "chorwacka" decyzja dotycząca nałożenia na tę samą osobę punktów karnych za przewinienia drogowe, a następnie odebranie jej prawa jazdy w związku z przekroczeniem limitu punktów karnych. Skarżący zarzucił przed Trybunałem w Strasburgu, iż jednoczesne ukaranie go mandatami i punktami karnymi, a następnie odebranie mu prawa jazdy za skumulowaną liczbę punktów karnych, stanowiło wymierzenie mu podwójnej kary za ten sam czyn, z naruszeniem art. 4 Protokołu nr 7 do Konwencji o prawach człowieka (zakaz ponownego sądzenia lub karania za ten sam czyn).
Trybunał nie zgodził się z taką interpretacją. Jego zdaniem, odebranie prawa jazdy wskutek kumulacji punktów karnych ma charakter sankcji prewencyjno-administracyjnej, a nie sankcji karnej. Sankcję tę należy odróżnić od kar, które mogą być stosowane w przypadku postępowań karnych lub w sprawach o wykroczenia.
Jak podkreśla adw. K. Warecka w omówieniu do tego wyroku, w polskim prawie stosowana jest analogiczna koncepcja: zgodnie z ustawą z 5.01.2011 r. o kierujących pojazdami, limit punktów karnych w przypadku doświadczonego kierowcy został wyznaczony na 24 punkty karne. Po ich przekroczeniu, kierowca jest kierowany na badanie psychologiczne i kurs reedukacyjny, a w przypadku nieodbycia tego kursu lub ponownego zgromadzenia 24 punktów karnych w ciągu kolejnych 5 lat, prawo jazdy jest kierowcy odbierane decyzją starosty. Praktyka ta jest więc w myśl przedmiotowego orzeczeniem zgodna ze standardami konwencyjnymi i nie stanowi naruszenia art. 4 Protokołu nr 7 do Konwencji.
product manager LEX Prawo Europejskie