Tymczasowy przedstawiciel kolejnym ułatwieniem sukcesji przedsiębiorstw

Tymczasowy przedstawiciel umożliwia sprawne zarządzanie majątkiem firmy należącej do przedsiębiorcy i jego zmarłego małżonka, jeszcze przed zakończeniem postępowania spadkowego. Można go powołać, jeśli zmarły małżonek, którego tymczasowo zastąpi przedstawiciel, w momencie śmierci nie był przedsiębiorcą. Instytucja ta to kolejne rozwiązanie ułatwiające polskim przedsiębiorcom sukcesję firm, stanowiących często dorobek ich życia.

Wyobraźmy sobie sytuację, w której przedsiębiorstwo w całości należy do przedsiębiorcy i jego małżonka, który przedsiębiorcą nie jest. W momencie śmierci małżonka, jego udział w majątku przedsiębiorstwa wchodzi do spadku i jest dziedziczony przez jego spadkobierców. W tym momencie zarząd majątkiem przedsiębiorstwa może napotkać utrudnienia, ponieważ co najmniej do czasu stwierdzenia nabycia spadku nie jest przesądzone, kto może dysponować tymi prawami. I właśnie to jest zadaniem tymczasowego przedstawiciela - wykonywanie praw zmarłego małżonka w zakresie zarządu jego częścią przedsiębiorstwa, do momentu rozstrzygnięcia kwestii praw do tej części. Przepisy regulujące tę instytucję weszły w życie 1 stycznia 2020 r. 

Jak powołać tymczasowego przedstawiciela?

Tymczasowego przedstawiciela może powołać:

• małżonek zmarłego, czyli przedsiębiorca,
• spadkobierca, który przyjął spadek obejmujący udział zmarłego małżonka w przedsiębiorstwie,
• zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny obejmujący udział zmarłego małżonka w przedsiębiorstwie.

Należy przy tym pamiętać, że krąg osób uprawnionych zmienia się po przeprowadzeniu postępowania związanego z prawami do spadku.

Osoba powołana na tymczasowego przedstawiciela musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, a samo powołanie wymaga dokonania przed notariuszem szeregu czynności, m.in.:

• ustanowienia tymczasowego przedstawiciela,
• wyrażenia przez niego zgody na pełnienie tej funkcji,
• wyrażenia zgody przez osoby, którym przysługuje określony udział w przedsiębiorstwie.

Kiedy kończy się działalność tymczasowego przedstawiciela?

Tymczasowy przedstawiciel przestaje pełnić funkcję w przypadku:

• jego odwołania - do odwołania tymczasowego przedstawiciela, potrzebna jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 1/2. Tak jak w przypadku powołania, odwołanie również musi mieć formę aktu notarialnego.
• rezygnacji - tymczasowy przedstawiciel może sam zrezygnować z pełnienia funkcji, składając odpowiednie oświadczenie przed notariuszem. Obowiązany jest jednak działać jeszcze przez dwa tygodnie od rezygnacji, chyba że wcześniej został powołany kolejny tymczasowy przedstawiciel.
• swojej śmierci - co jest dość oczywiste.
• ograniczenia lub utraty zdolności do czynności prawnych - w takim przypadku tymczasowy przedstawiciel przestaje pełnić funkcję z dniem, w którym to ograniczenie lub utrata nastąpiła.
• ogłoszenia testamentu, w którym spadkodawca powołał wykonawcę testamentu, jeżeli jego umocowanie obejmuje zarząd udziałem małżonka w przedsiębiorstwie.

Nawet jeśli żadna z powyższych sytuacji nie wystąpi, to działalność tymczasowego przedstawiciela jest i tak czasowo ograniczona. Umocowanie do pełnienia funkcji tymczasowego przedstawiciela wygasa bowiem:

• z dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, ale pod warunkiem, że udział ten zostanie w całości nabyty przez jednego spadkobiercę lub zapisobiercę windykacyjnego,
• z dniem nabycia udziału zmarłego małżonka w przedsiębiorstwie w całości przez jedną osobę,
• z dniem dokonania działu spadku obejmującego udział zmarłego małżonka w przedsiębiorstwie.

Szczegóły na temat powołania, odwołania i rezygnacji tymczasowego przedstawiciela, a także wszelkie szczegóły związane z dokumentowaniem tych czynności przez notariuszy, znajdziesz w komentarzu praktycznym Tymczasowy przedstawiciel w zakresie udziału małżonka przedsiębiorcy w przedsiębiorstwie. Jego autorem jest Paweł Blajer, ekspert od ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw. 

Eliza Wasińska
product manager działu Legal