Ujawnianie schematów podatkowych a tajemnica zawodowa

Od 2019 r. adwokaci, radcowie prawni i doradcy podatkowy są zobowiązani do ujawniania tzw. schematów podatkowych udostępnianych podatnikom. Czy w związku z tym jest wystarczająco chroniona tajemnica zawodowa podmiotów świadczących usług doradcze? Niedawny wyrok TS może okazać się znaczący dla stosowania przepisów dotyczących tego rodzaju raportowania.

Kiedy i jak powiadamiać o schematach podatkowych?

Polska jako pierwszy kraj w Europie wdrożyła obowiązek informowania o schematach podatkowych (poza Wielką Brytanią, gdzie obowiązek ten istnieje od ponad 10 lat, a jest wynikiem wewnętrznych regulacji Zjednoczonego Królestwa). Jest on konsekwencją implementacji prawa europejskiego na polski grunt. Polska uczyniła to jednak w sposób szerszy, niż był wymagany przez ustawodawcę unijnego.

Warto zauważyć, że obowiązek raportowania nie dotyczy wyłącznie schematów optymalizacyjnych tzw. transgranicznych, lecz także schematów wewnątrzkrajowych. Przy tak rozbudowanym i nowatorskim rozwiązaniu ustawodawca wskazał, że raportowaniu będą podlegały również schematy wprowadzone przed wejściem w życie ustawy – w tym zakresie wyznaczył obowiązki szczególne – jak również niedochowanie obowiązku zagroził niezwykle dotkliwymi sankcjami karnymi skarbowymi (sięgającymi do 10 mln zł grzywnami).

Regulacje prawne dotyczące MDR wywoływały od początku ich obowiązywania wiele kontrowersji, szczególnie dyskutowane jest ograniczenie w wyniku ich wprowadzenia tajemnicy zawodowej doradcy podatkowego, adwokata, radcy prawnego – z naruszeniem wymogów konstytucyjnych oraz prawa Unii Europejskiej. Podnosi się, że pośpiech przy wprowadzaniu tych rewolucyjnych zmian nie był uzasadniony i niewątpliwie przyczynił się do powstania szeregu wątpliwości.

Co jest schematem podatkowym? 

Odpowiedź na pytanie czym jest schemat podatkowy bywa kłopotliwa, ze względu na szeroką definicję ustawową. Jest nim zdarzenie (jedno lub kilka), jeżeli jest uzgodnione z podmiotem profesjonalnym albo wewnętrznie przez samego podatnika, a z jego wykonaniem wiąże się uzyskanie korzyści podatkowej. Cel w postaci uzyskania korzyści podatkowej musi być jedynym lub przeważającym uzasadnieniem dla przeprowadzenia danej czynności. Ponieważ jednak niemalże każde działanie podejmowane przez firmy, jak również osoby fizyczne, może generować korzyść podatkową – pojawia się mnóstwo problemów praktycznych przy definiowaniu pojęcia schematu podatkowego. 

Procedura pt. Schemat podatkowy – pojęcie pozwala ustalić, czy dane uzgodnienie jest schematem podatkowym.

Kto jest promotorem w rozumieniu przepisów o raportowaniu schematów podatkowych?  

W maju 2019 r. skończył się przewidziany przez Ministerstwo Finansów okres ochronny. Od tego czasu fiskus może nakładać wysokie kary za niewywiązywanie się z obowiązku przekazywania informacji o schematach podatkowych. Obowiązek ten obciąża przede wszystkim promotorów. Definicja promotora w przepisach nastręcza trudności interpretacyjnych. Może nim być doradca podatkowy, adwokat oraz radca prawny, ale też pracownik instytucji finansowej doradzający klientom. Niezależnie od tego promotorem może być także każda osoba, która opracowuje, oferuje lub udostępnia schemat podatkowy.

Procedura pt. Promotor – pojęcie pozwala ustalić, czy dany podmiot jest promotorem w rozumieniu przepisów o obowiązku przekazywania informacji o schematach podatkowych.

Obowiązki promotora – wątpliwości wciąż co nie miara  

Co do zasady, obowiązek raportowania nałożony jest na promotora. Może on jednak dotyczyć także korzystającego, a w niektórych wypadkach wspomagających (np. notariusza, biegłego rewidenta).

Ciążą na nich:

1) obowiązek przekazywania informacji o schematach podatkowych,

2) obowiązek informowania korzystającego o obowiązku przekazania schematu podatkowego,

3) obowiązek przekazania danych o podmiotach, którym udostępniono standaryzowany schemat podatkowy.

Nie zawsze jednak promotorzy udostępniający schematy podatkowe mają obowiązek przekazywać informacje o tych schematach. Z pomocą procedury pt. Obowiązek przekazywania przez promotorów informacji o schematach podatkowych łatwo ustalić czy promotor ma obowiązek przekazywać te informacje. Za brak właściwych procedur i za niedopełnienie (w tym zarówno nieprzekazanie informacji, jak i przekazanie po terminie) obowiązków informacyjnych grożą bowiem bardzo dotkliwe sankcje pieniężne.

Warto pamiętać, że promotorem może zostać każda osoba wykonująca czynności analogiczne do ww. podmiotów, bądź posiadająca podobne kwalifikacje. Dodatkowo obowiązek raportowania schematów podatkowych obejmuje także podmioty, które korzystają ze schematów podatkowych stworzonych przez promotorów (klientów).

Wyrok TS z 8.12.2022 r., C-694/20  

Wyrok ten ma charakter przełomowy. Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że nałożony na adwokata w celu zwalczania agresywnego planowania podatkowego obowiązek poinformowania pozostałych zaangażowanych pośredników w tego rodzaju planowanie (MDR) narusza prawo do poszanowania komunikacji między adwokatem a jego klientem. Już sam obowiązek powiadomienia osoby, która nie jest klientem, o takim obowiązku informowania, w sposób niedopuszczalny ingeruje w prawo do poszanowania tajemnicy adwokackiej zagwarantowane w art. 7 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, przyznając po raz kolejny prymat prawom podstawowym nad względami interesu ogólnego. Wyrok w tym względzie dotyczy wszystkich podmiotów udzielających pomocy prawnej zobowiązanych do zachowania tajemnicy zawodowej i stanowi wyraz poparcia dla podstawowych zasad ochrony prawa do pomocy prawnej.

Wskazówkę do praktycznego wypełniania obowiązków informacyjnych mogą stanowić procedury podatkowe dotyczące MDR:

• Raportowanie schematów podatkowych – wprowadzenie – procedura ma na celu przedstawienie definicji i przesłanek powstania obowiązku informowania organów podatkowych o planowanych, udostępnianych lub wdrażanych schematach podatkowych.
• Raportowanie schematów podatkowych – informacje o schemacie podatkowym – z treści procedury dowiemy się jaki jest zakres informacji, które należy przekazać Szefowi Krajowej Administracji Skarbowej o schemacie podatkowym.
• Raportowanie schematów podatkowych – wykonanie obowiązków Korzystającego – procedura ma na celu przybliżenie podmiotów wykonujących obowiązek raportowania o schematach podatkowych oraz zakresy tych obowiązków.
• Raportowanie schematów podatkowych – wykonanie obowiązków Promotora  – procedura prezentuje podmioty wykonujące obowiązek raportowania o schematach podatkowych oraz zakresy tych obowiązków.
• Raportowanie schematów podatkowych – wykonanie obowiązków Wspomagającego – procedura przedstawia podmioty wykonujące obowiązek raportowania o schematach podatkowych oraz zakresy tych obowiązków.
• Sposób przekazywania informacji o schematach podatkowych – procedura ilustruje sposób wypełniania obowiązku informacyjnego na podstawie art. 86g Ordynacji podatkowej.
• Wewnętrzna procedura przeciwdziałania niewywiązywaniu się z obowiązku przekazywania informacji o schematach podatkowych – procedura omawia przesłanki i zasady tworzenia wewnętrznej procedury dotyczącej raportowania schematów podatkowych.