Ustawa antylichwiarska nakłada na instytucje pożyczkowe nowe obowiązki. Czy to oznacza koniec dla chwilówek?
Ustawa antylichwiarska chroni konsumentów jednocześnie nakładając szereg nowych obowiązków na instytucje pożyczkowe. Kluczowym jest obowiązek zbadania zdolności kredytowej konsumenta przed zawarciem umowy. A to, jak instytucje pożyczkowe wywiązują się z nowych obowiązków, sprawdzi KNF.
Zmiana ustaw w celu przeciwdziałania lichwie obejmuje wiele aktów prawnych, m. in. kodeks cywilny i prawo bankowe. Dla instytucji pożyczkowych najważniejsze będą zmiany w ustawie o kredycie konsumenckim. Wprowadzono nowe wymagania i obowiązki, do których będą musiały się dostosować się do końca 2023 r.
Co zmieni się w ustawie o kredycie konsumenckim?
Nowe regulacje za pomocą różnych instrumentów prawnych mają na celu "ograniczenie zjawiska nadmiernego obciążenia finansowego osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej lub zawodowej, gdy zaciągają zobowiązania o charakterze kredytowym (w tym pożyczki pieniężne)." - pisze Tomasz Czech. Jednym z takich instrumentów jest obowiązkowa ocena zdolności kredytowej konsumenta przed zawarciem umowy.
Jak przebiegać będzie ocena zdolności kredytowej konsumenta na nowych zasadach?
W art. 9a ustawy o kredycie konsumenckim (wersja od 18 maja 2023 r.) wyrażony jest nakaz uprzedniego zbadania zdolności kredytowej konsumenta. Dotychczas istniało już takie zobowiązanie (art. 9 tej samej ustawy). Od maja 2023 r. przybiera formę nakazu, za którego naruszenie grozić będzie sankcja.
Instytucja pożyczkowa będzie miała dowolność, jeżeli chodzi o wewnętrzne procedury weryfikacyjne konsumenta. Jej obowiązkiem będzie jedynie dodanie do nich elementu sprawdzenia zdolności na bazie informacji z zewnętrznych baz danych prowadzonych przez zaufanych dostawców. Ekspert, Tomasz Czech, podpowiada, że chodzi tutaj w szczególności o Biura Informacji Kredytowej i biura informacji gospodarczej.
Dopiero wtedy, gdy w bazach nie będzie informacji na temat wnioskodawcy, instytucja pożyczkowa może odebrać od niego oświadczenie o dochodach i stałych wydatkach gospodarstwa domowego wraz z dokumentami potwierdzającymi wysokość jego dochodów, np. zaświadczeniem od pracodawcy.
Nowe zasady wejdą w życie 18.05.2023 r. i dotyczyć będą wniosków kredytowych od tej daty.
Pozostałe instrumenty prawne chroniące konsumenta
Nakaz oceny zdolności kredytowej to nie wszystko. Zmiana ustaw w celu przeciwdziałanie lichwie przewiduje także:
- ograniczenia prawne dla instytucji pożyczkowej (m.in. podwyższono poziomom wymaganego minimalnego kapitału zakładowego);
- obniżenie obowiązujących limitów kosztów pozaodsetkowych kredytu konsumenckiego;
- wprowadzenie limitów kosztów pozaodsetkowych oraz dodatkowych regulacji ochronnych w przypadku zawarcia umowy pożyczki z osobą fizyczną (nieprofesjonalistą);
- doprecyzowanie normy karnej dotyczącej przestępstwa lichwy;
- objęcie instytucji pożyczkowych nadzorem publicznoprawnym.
Komisja Nadzoru Finansowego zweryfikuje działalność instytucji pożyczkowych
Na mocy nowych przepisów instytucje pożyczkowe podlegają kontroli publicznoprawnej w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego. Komisja Nadzoru Finansowego będzie kontrolować czy instytucje pożyczkowe działają zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim. Pomogą w tym sprawozdania (kwartalne i roczne) z działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego, które instytucje będą miały obowiązek przekazywać KNF. Poza tym organ nadzorczy będzie mógł żądać dodatkowych informacji wykraczających poza ww. sprawozdania. Będzie także uprawniony do wydawania zaleceń, do których instytucja będzie musiała wdrożyć, chyba że będę one naruszały umowę zawartą na podstawie ustawy (art. 59dh ustawy o kredycie konsumenckim, wersja od 1 stycznia 2024 r.).
Jeżeli KNF stwierdzi, że instytucja pożyczkowa nie wywiązuje się z ww. obowiązków sprawozdawczych lub wykonuje je nieprawidłowo, nie stosuje się do zaleceń, albo jej działalność (w tym prowadzona też z udziałem pośrednika kredytowego) jest sprzeczna z ustawą, nałoży na organizację sankcje.
Co grozi instytucjom pożyczkowym za działalność sprzeczną z ustawą?
15 000 000 złotych to górna granica administracyjnej kary pieniężnej, jaką może nałożyć Komisja Nadzoru Finansowego na instytucję pożyczkową. Ponadto możliwe jest nałożenie kary bezpośrednio na członka zarządu instytucji pożyczkowej, który jest odpowiedzialny za nieprawidłowości - w tym wypadku kara wyniesie max 150 000 złotych. Do pozostałych sankcji zgodnie z art. 59di ustawy o kredycie konsumenckim (wersja od 1 stycznia 2024 r.) należą:
- wystąpienie z wnioskiem o odwołanie członka zarządu odpowiedzialnego za nieprawidłowości do właściwego organu instytucji pożyczkowej;
- zawieszenie w czynnościach członka odpowiedzialnego za nieprawidłowości do czasu rozpatrzenia ww. wniosku o odwołanie (zawieszenie polegać ma na wyłączeniu z podejmowania decyzji w zakresie praw i obowiązków majątkowych instytucji);
- wykreślenie instytucję pożyczkowej z rejestru instytucji pożyczkowych, a jeżeli jest wpisana jednocześnie do rejestru pośredników kredytowych - także z tego rejestru.
Nadzór ma swoją cenę
Dodatkowo wprowadzono tzw. opłatę sankcyjną. Obciążone nią będą instytucje pożyczkowe, które nie będą wnosić rocznych wpłat na pokrycie kosztów nadzoru. Wpłaty wyniosą nie więcej niż 0,5% sumy przychodów uzyskanych z działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego za poprzedzający rok obrotowy i mniej niż równowartość w złotych 5000 euro, przeliczonej przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski na ostatni dzień roboczy roku poprzedzającego rok kalendarzowy, w którym powstało zobowiązanie. Natomiast kara za brak wnoszenia ww. wpłat (opłata sankcyjna) wyniesie 5000 euro (według kursu średniego Narodowego Banku Polskiego).
Więcej na temat nowych obowiązków instytucji pożyczkowych w nowym komentarzu praktycznym dostępnym w LEX Banki. Autor, Tomasz Czech, kompleksowo opisuje zmiany wynikające z ustawy antylichwiarskiej we wszystkich aktach prawnych.
Redakcja Publikacji Elektronicznych