Gdy wójt lub radny zostaje posłem albo senatorem

W zbliżających się (jak i każdych kolejnych) wyborach parlamentarnych oraz do Parlamentu Europejskiego wielu samorządowców, tzn. osoby pełniące funkcję gminnych, powiatowych lub wojewódzkich radnych albo piastujące urząd wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, będzie starało się o elekcję. Przepisy Kodeksu wyborczego stawiają sprawę jasno - tych ról w organach jednostek samorządu terytorialnego nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu poselskiego i senatorskiego.

Zakaz łączenia mandatu samorządowego z parlamentarnym

Przepisy nie zabraniają samorządowcom kandydowania w wyborach parlamentarnych, a dopiero wybór do Sejmu lub Senatu oznacza niedopuszczalną prawem kolizję. Zatem dopóki w wyniku głosowania nie zdobędą mandatu w parlamencie, to pełnią swoje dotychczasowe funkcje bez przeszkód i mogą (czy wręcz muszą) uczestniczyć w wykonywaniu dotychczasowych obowiązków związanych z mandatem w organach samorządu.

Utrata mandatu przez radnego, a tym bardziej przez wójta, oznacza komplikacje dla jednostki samorządu - odpowiednio niepełny skład rady lub w ogóle brak osoby piastującej funkcje organu gminy. Jakie są konsekwencje tego stanu dla jednostki oraz samych wybranych posłów i senatorów?

Dzień utraty mandatu samorządowego

Kodeks wyborczy w art. 383 par. 1 § 6 (w stosunku do radnych) oraz w art. 492 § 1 pkt 5a (w stosunku do wójtów) określa, iż wygaśnięcie mandatu następuje wskutek wyboru na posła na Sejm, senatora albo posła do Parlamentu Europejskiego. Powszechnie przyjmuje się interpretację zgodnie z którą to dzień wyboru na posła lub senatora jest dniem utraty samorządowego mandatu. W efekcie już w dniu głosowania (w przypadku nadchodzących wyborów to 15 października 2023 r.) radny lub wójt staje się posłem lub senatorem i z tym dniem straci mandat w organach JST. Nie ma przy tym znaczenia, że postanowienie komisarza wyborczego w sprawie stwierdzenia wygaśnięcia mandatu zostanie wydane kilka dni później, gdy zakończy się proces liczenia głosów i wyniki wyborów są ogłaszane przez komisje wyborcze.

W efekcie od dnia głosowania w wyborach samorządowcy, którzy uzyskali mandat parlamentarny, powinni powstrzymać się od dokonywania czynności w organach JST, gdyż mogą być one obarczone wadami nieważności.

Konsekwencje utraty mandatu

Konsekwencją utraty mandatu przez radnego jest konieczność uzupełnienia składu rady do ustawowo określonej liczby radnych. W gminach do 20.000 mieszkańców następuje to w drodze przeprowadzenia wyborów uzupełniających (których jednak nie przeprowadza się, jeżeli ich data przypadałaby w okresie 6 miesięcy przed zakończeniem kadencji rad). W pozostałych gminach oraz powiatach i województwach uzupełnienie składu następuje w drodze postanowienia komisarza wyborczego, w którym wskazuje kolejną osobę, która uzyskała największą liczbę głosów z listy kandydatów z której został wybrany radny w ostatnich wyborach do rady.

Znacznie bardziej złożona jest sytuacja utraty mandatu przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Jako organ jednoosobowy, którego piastunem jest osoba wybrana w wyborach powszechnych bezpośrednio przez mieszkańców, ma on zdecydowanie inną pozycję ustrojową w JST. Wśród konsekwencji utraty mandatu samorządowego dotyczących samego wójta należy wymienić zwłaszcza wygaśnięcie stosunku pracy. Oznacza to także automatyczne odwołanie jego zastępców ze stanowisk. Z kolei Prezes Rady Ministrów jest w tej sytuacji zobowiązany do wyznaczenia osoby, która będzie pełniła funkcję wójta do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta.

Warto jednak podkreślić, że upoważnienia do wydawania decyzji administracyjnych, postanowień czy zaświadczeń nadal pozostają w mocy, gdyż upoważnień udziela organ JST, a nie osoba będąca piastunem organu.

Co do zasady stanowisko wójta nie może pozostać nieobsadzone, zatem konieczne jest przeprowadzenie wyborów przedterminowych wójta, które zarządza Prezes Rady Ministrów. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy data wyborów przedterminowych miałaby przypaść w okresie 6 miesięcy przed zakończeniem kadencji wójta - ze względu choćby na ekonomię, wyborów wówczas nie przeprowadza się.

Druga sytuacja wyjątkowa może mieć miejsce, gdy data wyborów przedterminowych miałaby przypaść w okresie dłuższym niż 6, ale jednak krótszym niż 12 miesięcy przed zakończeniem kadencji wójta. Wówczas rada gminy może podjąć uchwałę o nieprzeprowadzaniu wyborów przedterminowych. Jednak zastosowanie tej możliwości do wygaśnięcia mandatu wójta po jego wyborze do parlamentu jest co najmniej dyskusyjne, co wynika z literalnego brzmienia przepisu art. 28d ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym: "Wyborów przedterminowych nie przeprowadza się (...), jeżeli (...) rada w terminie 30 dni od dnia podjęcia uchwały stwierdzającej wygaśnięcie mandatu wójta podejmie uchwałę o nieprzeprowadzaniu wyborów". Wygaśnięcie mandatu wójta na skutek wyboru na posła bądź senatora jest stwierdzane postanowieniem komisarza wyborczego, a nie uchwałą rady gminy. Wykładnia językowa prowadzi więc do wniosku, iż w tej sytuacji rada nie ma możliwości decyzyjnych co do nieprzeprowadzenia wyborów przedterminowych.

Tagi:
• LEX Urząd i Obywatele