Wykonywanie kary pozbawienia wolności po nowelizacji Kodeksu karnego wykonawczego z 2022 r.

1 stycznia 2023 r. wchodzi w życie większość zmian przewidzianych nowelizacją Kodeksu karnego wykonawczego z 5 sierpnia 2022 r. (niektóre zaczęły obowiązywać we wrześniu 2022 r.). Zgodnie z zapowiedzią, wprowadzane zmiany mają na celu poprawę warunków wykonywania obowiązków przez funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej, poszerzenie stosowania dozoru elektronicznego i usprawnienie procedur wykonywania kar i tymczasowego aresztowania.

W ich wyniku znacząco zmienia się sytuacja osadzonych w zakładach karnych, gdyż nowe regulacje wprowadzają wiele nowych zasad w odbywaniu kary pozbawienia wolności. Zmiany te zostały omówione w komentarzu praktycznym Wykonywanie kary pozbawienia wolności po nowelizacji Kodeksu karnego wykonawczego z 2022 r., w którym Autor - dr hab. Szymon Tarapata - dokonuje również oceny wprowadzonych rozwiązań.

Oczywiście bezzasadne wnioski i skargi osadzonych pozostawione bez rozpoznania

W wyniku nowelizacji, do Kodeksu karnego wykonawczego już we wrześniu 2022 r. wprowadzono przepis pozwalający organom postępowania wykonawczego pozostawić skargę, wniosek lub prośbę skazanego bez rozpoznania. Po rozwiązanie to organ może sięgnąć w sytuacji, gdy taka skarga (wniosek, prośba) okażą się oczywiście bezzasadne. Zmianę tę wprowadzono, aby uporać się z widocznym w praktyce penitencjarnej nadużywaniem prawa do skargi - w uzasadnieniu do projektu nowelizacji podano, że w 2020 r. do organów Służby Więziennej wniesiono 37.000 skarg, z czego jedynie 267 uznano za zasadne. Jednak jak wskazuje Autor komentarza, przepis ten już na wstępie należy uznać za wadliwy, bowiem pozostawienie bez rozpoznania danego środka prawnego zakłada, że organ nie dokonuje jego merytorycznej oceny, a przecież nie można bez takiej oceny uznać, że coś jest oczywiście bezzasadne.

Procedura stwierdzenia bezprawnego utrudniania przez skazanego wykonania kary pozbawienia wolności

1 stycznia 2023 r. zaczną obowiązywać przepisy regulujące nową w polskim porządku prawnym procedurę stwierdzania bezprawnego utrudniania przez skazanego wykonania kary pozbawienia wolności. Konsekwencją wydania takiego postanowienia jest stosowanie wobec skazanego bardziej restrykcyjnych przesłanek do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie.

Przesłanką umożliwiającą wydanie postanowienia stwierdzającego fakt bezprawnego utrudniania przez skazanego wykonania kary pozbawienia wolności jest stwierdzenie, iż skazany uciekł lub ukrywał się (lub podjął w tym celu działania), a uczynił to, aby utrudnić wykonanie kary izolacyjnej. Konieczne jest stwierdzenie umyślności działania sprawcy. Jeśli zatem skazany wyjedzie za granicę nie wiedząc, że zapadł w stosunku do niego wyrok skazujący - nie można wydać wspomnianego postanowienia. Przykładowymi działaniami podjętymi w celu ucieczki lub ukrycia się mogą być np. zakup biletów na lot zagraniczny, wynajęcie mieszkania poza granicami Polski lub naruszenie przez skazanego zakazu opuszczania kraju po uprawomocnieniu się wyroku skazującego na karę bezwzględnego pozbawienia wolności.

Wydanie postanowienia stwierdzającego utrudnianie przez skazanego wykonania kary pozbawienia wolności jest fakultatywne - sąd zatem może dojść do wniosku, że wydanie takiego orzeczenia jest niecelowe, gdyż powodowałoby to dla skazanego nadmierną dolegliwość. Samo postanowienie wydawane jest na posiedzeniu bez udziału stron, co należy uznać rozwiązanie wadliwe, gdyż w ten sposób skazany nie może przedstawić przed sądem I instancji swoich wyjaśnień w tej kwestii. Może je zaprezentować dopiero w toku postępowania zażaleniowego.

Szersze stosowanie systemu dozoru elektronicznego

Nowelizacja wprowadza szereg zmian w przepisach o systemie dozoru elektronicznego (SDE). Zmianie uległy materialnoprawne przesłanki stosowania systemu dozoru elektronicznego:

• poszerzono zakres przypadków, w których można zastosować SDE - obecnie tę formę wykonywania kary pozbawienia wolności można orzec wobec skazanego na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku i 6 miesięcy. Od 1 stycznia 2023 r. będzie ją można również orzec wobec skazanych na karę pozbawienia wolności niższą niż 3 lata, pod warunkiem, że do odbycia w zakładzie karnym skazanemu zostało mniej niż 6 miesięcy, a kara nie została orzeczona w warunkach multirecydywy.
• zmieniono podejście do drugiej przesłanki stosowania SDE, czyli osiągnięcia celów kary. Obecnie sąd orzekając wykonanie kary w SDE musi wykazać, że cele kary zostaną osiągnięte "pomimo" zastosowania tego systemu. Od 1 stycznia 2023 r. będzie musiał uzasadnić odmowę zastosowania SDE, gdyż w czasie orzekania w przedmiocie zezwolenia wystąpi domniemanie, że wykonywanie kary w systemie dozoru elektronicznego nie zaszkodzi w realizacji zadań, które ma spełnić orzeczona wobec sprawcy kara.

Kolejną istotną zmianą jest przyznanie kompetencji do orzekania w przedmiocie udzielenia zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w SDE komisjom penitencjarnym (działającym w zakładzie karnego, w którym przebywa skazany).  Żeby komisja penitencjarna mogła orzec, muszą być spełnione określone warunki, m.in. kara pozbawienia wolności, którą orzeczono wobec skazanego nie może przekraczać 4 miesięcy, a skazany musi już zacząć ją odbywać w zakładzie karnym. Na decyzje komisji penitencjarnej w przedmiocie zezwolenia na SDE będzie przysługiwać skarga do sądu penitencjarnego. Złożona skarga powinna zostać niezwłocznie przekazana wraz z aktami sprawy sądowi penitencjarnemu, który powinien ją rozpoznać najpóźniej w terminie 7 dni od daty wpływu zażalenia wraz z aktami sprawy.

Doprowadzanie skazanego do aresztu śledczego

Zmianie ulega też procedura osadzenia skazanego w jednostce penitencjarnej. Aktualnie, co do zasady, skazany dostaje wezwanie do stawiennictwa w wyznaczonym terminie do aresztu śledczego. Sąd może od tej zasady odstąpić i polecić doprowadzenie skazanego do jednostki penitencjarnej. Od 1 stycznia 2023 r. nastąpi zamiana - zasadą stanie się, iż sąd wydaje polecenie zatrzymania i doprowadzenia skazanego do aresztu śledczego, a odstąpić od tej zasady sąd będzie mógł w uzasadnionych przypadkach, np. w określonej sytuacji rodzinnej lub zawodowej skazanego.  

Powyższą zmianę uzasadniono tym, że stosunkowo niski odsetek skazanych stawia się do jednostek penitencjarnych w wyznaczonych im terminach. Ponieważ jednak autorzy projektu nie powołali się na żadne badania, w trakcie których ustalono przyczynę takiego stanu rzeczy, trudno ocenić, czy wprowadzona zmiana pozwoli przyspieszyć osadzanie skazanych w jednostkach penitencjarnych.

Powyżej przedstawiono tylko niektóre zmiany w przepisach regulujących wykonywanie kary pozbawienia wolności. Zainteresowanym szczegółami polecam lekturę wspomnianego na początku komentarza praktycznego autorstwa dr hab. Szymona Tarapaty.

Eliza Wasińska

product manager