Wysłuchanie małoletniego w postępowaniu cywilnym
Od 15 lutego 2024 r. obowiązują nowe zasady dotyczące wysłuchania małoletniego w sprawach rodzinnych. Czynność ta nie stanowi środka dowodowego, lecz służy spełnieniu przez sąd opiekuńczy tzw. "rozsądnych życzeń małoletniego".
Zgodnie z art. 216(1) k.p.c. sąd w sprawach dotyczących małoletniego wysłucha i stosowanie do okoliczności uwzględni jego zdanie i rozsądne życzenie. Wysłuchanie ma charakter względnie obligatoryjny - o jego przeprowadzeniu decydują indywidualne cechy małoletniego, a nie charakter rozpatrywanej sprawy. Ponadto sąd może odstąpić od czynności, jeśli dziecko odmawia udziału w wysłuchaniu. Podkreślenia wymaga, iż czynność może nastąpić tylko raz w toku postępowania, chyba że dobro małoletniego wymaga ponownego przeprowadzenia.
Wysłuchanie jako środek służący poznaniu opinii dziecka
Zgodnie z uzasadnieniem nowelizacji k.p.c. z 2023 r. wysłuchanie służy zapoznaniu się z opinią i oceną wyrażaną przez dziecko tzw. rozsądnych życzeń małoletniego, które sąd w każdym przypadku stara się uwzględnić, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. W judykaturze od wielu lat podkreśla się rolę dziecka w sprawach opiekuńczych. Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, iż sądy opiekuńcze są zobowiązane do rozważenia rozsądnych życzeń małoletnich, jeśli nie są one niezgodne z ich dobrem. Wysłuchanie nie stanowi środka dowodowego służącego ustaleniu stanu faktycznego. W konsekwencji podnoszenie zarzutów procesowych dotyczących wysłuchania może okazać się bezskuteczne. Oznacza to również, iż nie należy formułować wniosków dowodowych w pismach procesowych o wysłuchanie małoletniego.
Miejsce wysłuchania małoletniego
Wysłuchanie małoletniego następuje na posiedzeniu niejawnym, które odbywa się w przystosowanym pomieszczeniu w sądzie. Ze względu na zasadę dobra dziecka, możliwym jest dokonanie czynności poza siedzibą, pod warunkiem zapewnienia bezpieczeństwa oraz swobody wypowiedzi. Zgodnie z rozporządzeniem wyróżnia się dwie grupy małoletnich:
- dzieci, u których występują zaburzenia psychiczne, rozwojowe oraz do 13 roku życia przesłuchiwani być powinni w specjalnym pomieszczeniu w siedzibie sądu albo poza nią;
- małoletni po ukończeniu 13 roku życia mogą być przesłuchani ponadto w gabinecie sędziego.
Osoby uczestniczące w wysłuchaniu małoletniego
Zgodnie z nowelizacją k.p.c. krąg podmiotów uczestniczących w wysłuchaniu został ograniczony do małoletniego oraz sędziego. W uzasadnionych przypadkach z uwagi na stan zdrowia, rozwój umysłowy lub wiek dziecka w wysłuchaniu może brać udział wyłącznie biegły psycholog.
Utrwalenie przebiegu wysłuchania małoletniego
Wysłuchanie małoletniego nie jest utrwalane za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk. Ponadto sędzia zobowiązany jest do poinformowania dziecka, iż przeprowadzana rozmowa nie jest nagrywana. Przebieg utrwalany jest poprzez sporządzenie notatki urzędowej.
Rola pełnomocnika w wysłuchaniu
Strony i ich pełnomocnicy poinformowani o zamiarze przeprowadzenia czynności, mogą przedstawić wnioski dotyczące sposobu jego przeprowadzenia, a także kwestie, które wymagają poruszenia podczas rozmowy z małoletnim. Wniosek może dotyczyć przeprowadzenia rozmowy o określonej porze, czy też poruszenia konkretnego tematu z dzieckiem w celu prawidłowego przeprowadzenia czynności. Jednakże sąd nie jest związany złożonym wnioskiem, bowiem nie stanowi on środka dowodowego. Może jednak wziąć go pod uwagę, jeśli nie jest one niezgodny z dobrem dziecka.
