Zmiana powództwa w postępowaniu apelacyjnym

Możliwość zmiany powództwa w postępowaniu apelacyjnym w ramach postępowania cywilnego jest dość mocno ograniczona, ale istnieje. W postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzać żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jedynie w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy.

Za niedopuszczalnością zmiany powództwa w postępowaniu apelacyjnym przemawia zasada równości stron, wypływająca z konstytucyjnej zasady równości obywateli wobec prawa art. 32 ust. 1 Konstytucji RP), przy czym ta zasada ma szczególne znaczenie w procesie cywilnym, w którym występują dwie przeciwstawne strony. Muszą one mieć równe prawa procesowe i zagwarantowaną jednakową możliwość obrony swych praw, a więc zgłaszania żądań i wniosków, przedstawiania twierdzeń i dowodów oraz korzystania za środków odwoławczych i innych środków zaskarżenia.

Dopuszczenie do zmiany powództwa w postępowaniu apelacyjnym niezgodnie z art. 383 k.p.c. po zamknięciu rozprawy i bez umożliwienia drugiej stronie podjęcia obrony jej praw powoduje nieważność postępowania ze względu na pozbawienie strony możności obrony jej praw (zobacz wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 27.11.2019 r., I ACa 220/19, LEX nr 3224747).

Robert Bełczącki, w procedurze: Zmiana powództwa w postępowaniu apelacyjnym podkreśla, że zmiana podstawy faktycznej żądania przed sądem drugiej instancji nie jest w ogóle dopuszczalna, bowiem w istocie polega na zgłoszeniu nowego roszczenia w miejsce dotychczas popieranego.

Co jest, a co nie jest dopuszczalną zmianą powództwa

Za zmianę powództwa nie można uznać czynności procesowych polegających na sprostowaniu żądania lub uzupełnieniu podstawy faktycznej. Natomiast są zmianą wszystkie te czynności, które prowadzą do zmiany ilościowej lub jakościowej żądania, a więc wprowadzają nowe żądania, wycofują dotychczasowe, albo w istotny sposób zmieniają podstawę faktyczną, doprowadzając do nowego prawnego uzasadnienia (zobacz wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 29.10.2020 r., I ACa 812/18, LEX nr 3102010).

Za niedopuszczalną uznać należy dokonaną dopiero w postępowaniu apelacyjnym zmianę żądania pozwu, polegającą na wyeksponowaniu nowego uzasadnienia zgłoszonego żądania wynikającego z powołania się na przesłanki innego przepisu prawa materialnego, wskazanego jako nowa podstawa materialnoprawna dochodzonego roszczenia (zobacz postanowienie Sądu Najwyższego z 22.12.2020 r., IV CSK 179/20, LEX nr 3224748).

Jako niedopuszczalną w postępowaniu apelacyjnym zmianę powództwa kwalifikuje się przytoczenie w postępowaniu apelacyjnym innych przepisów prawa materialnego aniżeli dotychczas wskazywanych jako materialnoprawna podstawa żądania i wskazujących na inny stan faktyczny niż ten, na którym oparto żądanie pozwu (zobacz wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 29.10.2020 r., I ACa 812/18, LEX nr 3102010).

Forma oświadczenia o zmianie powództwa

Oświadczenie o zmianie powództwa w toku postępowania apelacyjnego, niezależnie od tego, czy składane jest na rozprawie, czy poza rozprawą, musi przybrać formę pisma procesowego.

Tylko w sprawach o roszczenia alimentacyjne, oświadczenie może zostać zgłoszone ustnie do protokołu rozprawy apelacyjnej.

Autor procedury przypomina również, że jeśli obie strony reprezentowane są przez pełnomocników będących adwokatami, radcami prawnymi, rzecznikami patentowymi albo przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej, w treści pisma wnoszonego do sądu zamieszcza się oświadczenie o doręczeniu przeciwnikowi odpisu wraz z załącznikami albo o jego nadaniu za pośrednictwem operatora, o którym mowa w art. 165 § 2 k.p.c., pod rygorem zwrotu pisma bez wezwania do usunięcia tego braku. Pełnomocnik powoda, zmieniając powództwo, obowiązany jest zatem doręczyć odpis pisma pełnomocnikowi pozwanego bez pośrednictwa sądu.

Zmiana okoliczności jako podstawa zmiany powództwa w postępowaniu apelacyjnym

Apelujący może żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, jeśli zmianie uległy okoliczności.

Zmiana okoliczności musi jednak nastąpić po zamknięciu rozprawy przed sądem pierwszej instancji. Zmiana okoliczności zaistniała wcześniej powinna zostać uwzględniona w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, w tym także w wyniku działań powoda polegających na zmianie powództwa przed zamknięciem rozprawy w pierwszej instancji.

Przykładowo, apelujący może zażądać zasądzenia kwoty odpowiadającej wartością korzyści uzyskanej bezpodstawnie zamiast żądania wydania tej korzyści, czy zasądzenia kwoty wyegzekwowanej przez wierzyciela na podstawie tytułu wykonawczego zamiast pozbawienia wykonalności tego tytułu.

Przekształcenie przedmiotu żądania na podstawie art. 383 k.p.c. dla swej skuteczności musi być oparte na takiej zmianie okoliczności, która uniemożliwia popieranie pierwotnego, dopuszczalnego, roszczenia. Co istotne, dopuszczalna jest zmiana żądania pozwu w II instancji, jeżeli ma ona charakter tylko "surogacyjny". Wyraża się to w tym, że powód, który wniósł apelację, nie żąda czegoś, co nie było objęte przedmiotem sporu w I instancji, ale żąda wartości pierwotnego przedmiotu sporu lub innego nawet przedmiotu niż ten, który uczynił przedmiotem sporu, ale z tym zastrzeżeniem, że żądanie takie jest uzasadnione również w ramach pierwotnej podstawy faktycznej powództwa (zobacz wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 13.08.2020 r., I ACa 85/20, LEX nr 3359627).

Termin, do którego można dokonać zmiany powództwa

Powód uprawniony jest do zmiany powództwa aż do czasu zamknięcia rozprawy przed sądem drugiej instancji.

W razie zmiany powództwa sąd powinien umożliwić pozwanemu ustosunkowanie się do nowego stanowiska procesowego powoda.

Zmiany powództwa oraz jego rozszerzenia można dokonać już w apelacji.

Zmiana w wypadku wniesienia apelacji wyłącznie przez stronę pozwaną

Profesor T. Wiśniewski zwraca uwagę, że art. 383 k.p.c. w przeciwieństwie do swego dotychczasowego odpowiednika, tj. art. 386 w brzmieniu obowiązującym do 30.06.1996 r., nie przewiduje formalnej przesłanki dopuszczalności zmiany powództwa w postaci wywiedzenia apelacji (dawniej rewizji) przez powoda. Wobec tego należy przyjąć, że obecnie obowiązujące unormowanie dopuszcza tę zmianę również w wypadku wniesienia apelacji wyłącznie przez stronę pozwaną. Przewidziana w art. 383 k.p.c. możliwość przedmiotowego przekształcenia powództwa została więc ujęta zdecydowanie szerzej niż w poprzednim stanie prawnym. W ten sposób pośrednio ustawodawca ograniczył zasięg działania zakazu reformationis in peius. Uznać zaś trzeba, że w zakresie skutecznie dokonanej zmiany powództwa w postępowaniu apelacyjnym obowiązywanie tego zakazu musi być wyłączone, gdyż inaczej nie miałoby sensu zrezygnowanie przez ustawodawcę z zastrzeżenia, iż przekształcenie to wchodzi w rachubę tylko wówczas, gdy powód wniósł apelację (zobacz D. Dończyk, J. Iwulski, G. Jędrejek, I. Koper, G. Misiurek, M. Orecki, P. Pogonowski, S. Sołtysik, D. Zawistowski, T. Zembrzuski, T. Wiśniewski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom. II. Artykuły 367–505(39), Warszawa 2021, art. 383).

Znacznie więcej informacji na temat przebiegu postępowania, a także odesłania do wielu innych dokumentów z zakresu wykładni i praktyki, można znaleźć we wspomnianej procedurze: Zmiana powództwa w postępowaniu apelacyjnym.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat samych procedur, zobacz krótki film opisujący tę kategorię dokumentów.

Tagi:
• LEX Kancelaria Prawna